Dit is (geen) natuurgeweld

Brandende bossen van Siberië tot in de Amazone. Overstromingen in Duitsland en Limburg. Drenkelingen in de metro in China. De media beschrijven deze rampen nog altijd als natuurgeweld. Maar verbergt deze term niet iets?

2 augustus 2021

Filosofen analyseren hoe wij woorden gebruiken. Woorden veranderen namelijk onze voorstelling van de werkelijkheid. Hoeveel vrienden kan je verwachten als je ze op zaterdagavond uitnodigt voor ‘een samenkomst in een positieve sfeer van een onbepaald aantal personen’? Toch betekent dit precies hetzelfde als ‘feest’.

Woorden wegen ook mee voor het klimaat. De opwarming van de aarde is door klimaatwetenschappers ontdekt. Daardoor zijn veel woorden die klimaatverandering beschrijven nogal afstandelijk en neutraal. ‘Opwarming van de aarde’ klinkt bijvoorbeeld minder beladen dan ‘klimaatcrisis’, ‘achteruitgang van biodiversiteit’ is geen ‘landschapspijn’.

Overstroming in Duitsland
Jean-Christophe Verhaegen/European Commission via Wikimedia Commons

Deze neutraliteit is soms een probleem. We weten namelijk dat klimaatverandering niet alleen een wetenschappelijk maar óók een politiek probleem is. Niet iedereen stoot evenveel CO₂ uit. Niet iedereen lijdt evenveel onder gevolgen van klimaatverandering. De situatie is dus verre van neutraal, maar dat zien we niet altijd terug in de taal die wij gebruiken. Verbergen de woorden dan niet ook een deel van het probleem?

Natuurgeweld

Mij viel het op dat de overstromingen in Limburg, bijvoorbeeld, als een natuurramp beschreven worden. Dat klinkt neutraal. Maar het woord natuurramp doet iets met onze verbeelding van het probleem. Het verbergt de link met menselijk handelen.

Het woord natuur heeft twee betekenissen die allebei problematisch zijn in deze context. Ten eerste is de natuur dat wat voorbij de cultuur ligt. Daardoor lijkt het alsof deze ramp van ‘buitenaf’ op ons af gekomen is. Maar in feite is iedere ramp ook cultureel, omdat de schade afhangt van hoe wij als samenleving omgaan met water.

Zo zijn er in Nederland geen dodelijk slachtoffers gevallen, onder andere door het NL-Alert systeem (wat in Duitsland ontbrak). Tegelijkertijd bepaalt bijvoorbeeld ook de staat van de dijken of er zich überhaupt een ramp voltrekt. In een ramp komen cultuur en natuur dus samen.

In onze buurlanden (zoals hier in Duitsland) vielen slachtoffers door overstromingen

Ten tweede is de natuur ook dat waarop de mens géén invloed heeft. Het woord natuurramp suggereert dat de ramp ‘natuurlijk’ is, dat ze zonder de mens óók voorgekomen was. Maar er wordt nu juist gedacht dat deze rampen samenhangen met klimaatverandering. Als dat het geval is, dan zijn de overstromingen geen natuurlijke rampen, omdat ze dankzij de mens ontstaan zijn.

Daardoor zijn de rampen ook politieke gebeurtenissen. Sommige spelers in de maatschappij hebben méér van de CO₂ uitgestoten die de weerspatronen beïnvloed heeft. Hebben zij niet dan niet ook een plicht om de slachtoffers bij te staan? Als je alleen maar spreekt over ‘natuurrampen’ dan wordt de politieke vraag naar verantwoordelijkheid niet eens gesteld.

Nieuwe woorden

Misschien moeten we daarom een nieuw woord hebben voor situaties zoals in Limburg of China. Ik stel het woord ‘uitstootcatastrofe’ voor, om de relatie tussen de uitstoot van koolstofdioxide en klimaatverandering niet uit het oog te verliezen. Het woord ‘uitstoot’ maakt het ook mogelijk om de link te blijven zien met menselijke actoren, zoals bedrijven en overheden, die verbonden zijn aan zulke rampen. Het belangrijkste is dat we dan ook niet vergeten dat deze rampen te voorkomen waren geweest.

Als we iets aan klimaatverandering willen doen, dan moeten we niet alleen anders leren handelen. We zullen ook kritisch moeten blijven op de taal die we gebruiken om onze positie op aarde te begrijpen.