‘Diepe hersenstimulatie is het pioniersstadium voorbij’

Sommige hersenziektes zijn niet te genezen. Patiënten kunnen daarentegen wél beter gaan functioneren, door pillen, maar ook door operaties. Bijvoorbeeld door de plaatsing van elektrodes in de hersenen om vervelende symptomen te onderdrukken. Die behandeling heet diepe hersenstimulatie (deep brain stimulation in het Engels, oftewel DBS).

Sinds het begin van de jaren negentig zetten neurochirurgen de behandeling in bij mensen met beweegstoornissen als de ziekte van Parkinson, dystonie (verwrongen houding door onwillekeurige spierspanningen) en tremor (beven). De techniek maakte rond 2008 een sprongetje naar de psychiatrie. Sindsdien is DBS ook een behandeling voor mensen met obsessieve compulsieve stoornis (OCS).

Alle bovengenoemde aandoeningen hebben hetzelfde kenmerk: er is ontregelde activiteit in de hersenen. Normaal gesproken is er een evenwicht in de mate waarin hersennetwerken elkaar remmen en stimuleren. Soms raakt die balans zoek, waardoor stimulatie de overhand kan krijgen. In dat geval geeft het brein als het ware plankgas. Is er juist te veel remmende activiteit, dan houdt het brein de voet op de rem. Bij de ziekte van Parkinson wordt er bijvoorbeeld te hard geremd, waardoor mensen stijf zijn en beven.

“Met diepe hersenstimulatie kan je dat teveel aan afremmende activiteit gladstrijken”, vertelt Rick Schuurman van het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam. Sinds kort is hij er hoogleraar functionele neurochirurgie. Op 20 januari hield hij zijn oratie aan de Universiteit van Amsterdam. De neurochirurg rekent meteen af met de hype rond DBS. “Met de techniek kunnen we geen verbeterde versie van de mens maken. We kunnen een balans die scheef staat een beetje rechttrekken, maar een goede balans kan je niet verbeteren. Iemand een beter geheugen geven kan dus niet.”

Is dat het idee dat mensen hebben bij diepe hersenstimulatie?
“Er bestaan wat misverstanden. Het is bijvoorbeeld niet zo dat je met DBS inlogt in de hersenen en aansluit op de normale hersenactiviteit. Op plekken waarvan we weten dat er te veel remmende of stimulerende activiteit is kunnen we die activiteit onderdrukken. Wat dat betreft is de naam hersenstimulatie wat misleidend. Stroom onderdrukt juist de hersenactiviteit.”

Wie behandelt u met diepe hersenstimulatie?
“Veruit de meeste operaties gebeuren bij Parkinsonpatiënten, maar we doen het ook bij mensen met tremor, dystonie en OCS. En altijd pas als medicatie niet meer helpt. Voor Gilles de la Tourette en epilepsie bevindt de behandeling zich nu in de experimentele fase. Er is in de hele geneeskunde geen behandeling die zo snel werkt. Het is alsof je beven met een knop stil kan zetten. Zo bezien is de behandeling een wonder. Bij tachtig procent van de patiënten kunnen we beven helemaal wegnemen. Tegelijkertijd is het nog geen echt wondermiddel, want diepe hersenstimulatie werkt niet bij iedereen. En het werkt ook nog niet optimaal.”

Wat kan er beter?
“Als je zieke hersendelen stroom geeft, zie je snel de bedoelde effecten. Maar andere hersengebieden pikken die stroom ook op. Dat geeft bijwerkingen, in het geval van Parkinson bijvoorbeeld moeilijker spreken of een strak gevoel door spieraanspanning in arm of been. Het is altijd zoeken naar de balans tussen verlichting van symptomen zonder dat er bijwerkingen zijn. Die balans kan verschuiven; dan zien we dat het effect van de behandeling minder wordt. Waar dat door komt weten we niet precies. Misschien dat het brein aan de stroom gewend raakt. Het kan ook zijn dat de ziekte ernstiger wordt; Parkinson is een progressieve aandoening. Méér stroom is een optie, maar dan komen er ook meer bijwerkingen om de hoek kijken.”