Naar de content

'Deze epidemie leert ons dat je niet alles in de hand hebt'

Interview met etnoloog Peter Jan Margry over de coronacrisis

via Unsplash

Terwijl het virus zich verspreidt, staan veel mensenlevens even stil. Dat roept grote vragen op. Waar kunnen we terecht met onze onzekerheid? Volgens etnoloog Peter Jan Margry moeten we inzien dat we niet alles onder controle kunnen houden.

18 maart 2020
Portretfoto van Prof.dr. Peter Jan Margry.

Peter Jan Margry: “We dachten dat we het leven naar onze hand konden zetten, maar nu worden we geconfronteerd met een epidemie die je niet kunt controleren.”

 Jeroen Oerlemans

Het coronavirus confronteert ons onvermijdelijk met existentiële vragen. Ingrijpende maatregelen van de overheid doorbreken onze dagelijkse routines en de onzekerheid slaat toe. Hoe gaan we daarmee om en waar vinden we houvast nu veel mensen niet meer geloven in een bovennatuurlijke God?

Historicus en etnoloog Peter Jan Margry is verbonden aan het Meertens Instituut en doet onderzoek naar nieuwe religieuze bewegingen in een samenleving die in toenemende mate seculariseert. Hij was vorige week nog in Italië, waar de overheid al eerder besloot om het openbare leven stil te leggen. “Toen ik terugkwam in Nederland deden mensen er nog lacherig over. Maar in twee dagen tijd zie je dat de algemene houding in onze samenleving helemaal is omgeslagen.”

We zagen niet aankomen dat het virus zo’n impact zou hebben op onze samenleving?

“Ik denk dat het met name voor jongeren een totale verrassing is. We leven in een hoogontwikkelde, maakbare samenleving waarin heel veel mogelijk is. Vooral jongere generaties hebben nooit met grote kwesties te maken gehad. Wel op individueel niveau, maar niet met iets dat zomaar uit het niets, ongrijpbaar, oncontroleerbaar en onzichtbaar – althans, in zijn virale vorm – een samenleving kan verlammen en platleggen.”

“Dat zet je aan het denken. Hoe sta ik in die samenleving? Wat heb ik zelf in de hand? Overleef ik het? We dachten dat we het leven naar onze hand konden zetten, maar nu worden we geconfronteerd met een epidemie die je niet kunt controleren en waar je je ook niet voor kunt afsluiten. Dat wekt gevoelens van angst op.”

“Sommige mensen wenden zich dan tot de bovennatuur, het religieuze, om de spanningen of existentiële angsten die ontstaan te kanaliseren of te beheersen. Ook nu zullen er misschien meer mensen naar een kerk willen gaan, maar die zijn allemaal gesloten. Je kunt daar plotseling niet meer terecht.”

Het is toch ook niet verstandig om nu samen te komen?

“Dat is de paradox. Vanuit ons rationele, modernistisch perspectief zijn er goede redenen om contact te mijden. Onze moderne samenleving geeft weinig ruimte aan het geloof en het bovennatuurlijke. Maar voor sommige mensen is dat helemaal niet zo logisch.”

“Als er vroeger een epidemie uitbrak, dan gingen mensen naar bedevaartplaatsen omdat ze hoopten dat ze daar bescherming over zich konden afroepen. Ook nu willen mensen misschien naar een Maria-heiligdom om hun gezin te beschermen. Maar dat is dus bijna niet mogelijk.”

Waar zoeken mensen nu houvast?

“Mensen blijven sociale dieren die in een periode van stress en crisis steun zoeken bij elkaar, dus het ligt voor de hand dat er collectieve initiatieven ontstaan. Dat zie je ook gebeuren in de samenleving. Mensen zingen en klappen op straat, stellen zich behulpzaam op voor kwetsbare groepen. Er ontstaat ook een soort verbinding, een lotsverbondenheid. We proberen elkaar zo goed mogelijk te steunen.”

Kunnen we nog wel omgaan met onzekerheid?

“Dat zal nu moeten blijken. Als de ziekenhuizen het straks niet meer aankunnen, dan zal het spannend worden. We hebben lang gedacht dat de wereld maakbaar was. Nu beseffen we dat we de wereld niet altijd onder controle kunnen houden en dat de natuur cultuur kan overrulen. Het is belangrijk om dat ook te ervaren. Dat lijkt me een relevant neveneffect van de coronacrisis. We moeten begrijpen dat er processen gaande zijn die buiten de macht van de mens liggen.”

Moeten we het virus dan maar gewoon aanvaarden?

“Niet als je daarmee bedoelt dat we ons er maar bij neer moeten leggen. We zijn onderzoekende wezens en we zullen proberen er zo goed mogelijk mee om te gaan. Er wordt naarstig gezocht naar nieuwe vaccins en we proberen elkaar zo goed mogelijk te helpen. Dat vind ik natuurlijk een goede zaak. Maar het virus laat ons wel beseffen dat je niet alles in de hand hebt. Daar zullen we mee om moeten leren gaan. Zolang er geen vaccin is, kunnen we er niet aan ontsnappen.”

ReactiesReageer