Delen wordt het nieuwe hebben

Een getekend poppetje ligt met een grasspriet in de mond onder een appelboom te luieren. ‘Minder bezit’ en ‘minder auto’s’ staat erbij geschreven. Zo ziet een bezoeker van de tentoonstelling ‘Energy Junkies’ de toekomst in het licht van klimaatverandering. Een ander tekende een clubje mensen dat lachend met elkaar aan tafel zit in een community kitchen. In zo’n gemeenschapskeuken ontmoeten groepen mensen elkaar regelmatig om gezamenlijk te koken en betaalbare maaltijden te delen. Op een tekening over hoe om te gaan met ons overvloedige energiegebruik staat met grote letters open source the universe . De oplossing is eenwording, vindt de tekenaar, waarbij energie en kennis deel zijn van ieders leven.

Het beeld dat deze tekeningen schetsen, heeft iets romantisch: een solidaire wereld waarin mensen niet om spullen geven, maar om elkaar. De tekenaars borduren voort op de recente trend om onze economie in te richten op delen en ruilen. Je ziet het nu al overal. Denk aan deelauto’s in de wijk, beurzen om kleding te ruilen, en spullen om gratis op te halen via platforms als Marktplaats. Het klinkt hartstikke duurzaam: door te delen hebben we minder spullen nodig, hoeven we minder nieuwe goederen te produceren en dat vermindert het energieverbruik en de CO₂-uitstoot, is de hoop. Niemand meer een eigen auto en iedereen weer een abonnement op de bieb! Wordt delen het nieuwe hebben?

Bekijk een kleine greep uit de toekomsttekeningen via onderstaande slideshow:

Geld verdienen

Delen klinkt heel nobel. Heb je overvloed, dan geef je het aan een ander. Dat is het oorspronkelijke idee van delen, volgens innovatiewetenschapper Vivian Tunn, verbonden aan de Universiteit Utrecht: “Iets wat gebeurt tussen mensen onderling zonder betaling.”

Het is lastig om te meten of de deeleconomie groeiende is, vindt zij. Onder wetenschappers is er namelijk discussie over wat er wel en niet onder valt. Mensen huren tegenwoordig ook spullen van elkaar tegen betaling – denk aan privéauto’s via Snappcar. Daarnaast zijn er bedrijven die een verdienmodel hebben gebouwd rond uitlenen. Airbnb is bijvoorbeeld ontstaan vanuit sociale redenen, om mensen te ontmoeten en hun een slaapplaats te bieden. Maar voor de meeste kameraanbieders staat geld verdienen nu voorop. Tunn: “We hebben een ander soort delen dan in het verleden, minder vanuit ‘ik doe iets voor een ander’. Sommige onderzoekers zeggen dat alles waar geld tegenover staat, niet echt delen is, maar verhuren. Ik denk er anders over. Spullen lenen van je buurvrouw, iets lenen via platforms als Peerby, maar ook bedrijven die dingen verhuren, vallen voor mij onder de deeleconomie.”

Niet altijd goed voor het milieu

Vormen delen, ruilen en huren een antwoord op de klimaatcrisis? Mwa. De deeleconomie is niet per definitie goed voor het milieu. Natuurlijk is het beter om een boormachine te lenen van je buurman dan om zelf een nieuwe te kopen. Dat scheelt grondstoffen voor de productie ervan en je hebt niet te maken met vervuiling door transport. De zaken liggen echter niet altijd zo simpel. Uiteindelijk hangt de vraag of huren goed of slecht is voor het milieu af van het alternatief. Stel: je neemt een abonnement op een deelauto. Vervang je daarmee het bezit van een eigen auto, dan is dat duurzaam. Maar zorgt die deelauto ervoor dat je minder op de fiets gaat doen en vaker in de auto stapt? Dan is het milieu daar niet bij gebaat. Tunn wijst op het financiële reboundeffect. “Als mensen geld besparen door iets níét te bezitten, besteden ze dat geld vaak aan andere dingen, zoals meer reizen.”

Daarbij komt dat mensen anders omgaan met spullen die ze leasen. “Mijn onderzoek liet zien dat mensen minder goed zorgen voor spullen die ze niet in eigen bezit hebben, zoals een geleasde wasmachine of fiets.” De rondslingerende e-scooters en e-steps in de stad, die na gebruik plat op de stoep worden achtergelaten, geven hier een beeld bij. “Gehuurde spullen gaan sneller stuk, omdat je als consument niet zelf hoeft op te draaien voor de kosten van reparatie en nieuwe onderdelen.”

Zuinig op spullen

De deeleconomie is niet dé oplossing voor een duurzame wereld, maar er zijn voorbeelden van producten en groepen mensen waarbij huren echt duurzamer is dan eigen bezit. “Studenten en expats kopen vaak goedkope IKEA-meubels die ze na enkele jaren weggooien”, zegt Tunn. “Met een tijdelijke lifestyle is het voor het milieu voordeliger om een gemeubileerd appartement te huren. Je vertrekt toch snel weer.”

Je moet ook een bepaald type consument zijn om van leasen een klimaatvriendelijke optie te maken. “Zorg jij goed voor je mobiel en gebruik je hem jarenlang? Dan is kopen beter dan leasen. Al helemaal als je de telefoon daarna aan iemand anders geeft of recyclet. Ben je iemand die elk jaar de nieuwste smartphone wil en eindigen je oude telefoons onder in een kast? Dan is leasen zeker beter dan eigen bezit.”

Ten slotte is het nog de vraag of mensen ervoor te porren zijn, dat geruil en gedeel. Tunn: “Uit persoonlijke ervaring weet ik dat het raar voelt om voor de derde keer bij je buren aan te kloppen om die boormachine te lenen. We worden er slechter in om spullen van elkaar te lenen zonder te betalen. Het voelt beter als er een vergoeding tegenover staat.”