Naar de content
Faces of Science
Faces of Science

De (zogenaamde) eerste mensenrechtenverklaring ter wereld

Freedom Sculpture in L.A.

By Prioryman - Own work, CC BY-SA 3.0

Op 4 juli werd het nieuwe ‘Vrijheidsbeeld’ van Amerika onthuld. Het is geïnspireerd op een antiek document dat ten onrechte bekend staat als ‘de eerste mensenrechtenverklaring ter wereld’. In feite is het document een verheerlijking van een oude dictator. Dus wat doet er meer toe: de waarheid, of de waarde die eraan toegedicht wordt?

6 juli 2017

Je hoort het steeds vaker: wetenschappers hebben de plicht om met het publiek te praten, om (als het nodig is) op de barricades te gaan staan en ‘de waarheid’ te verkondigen. In een tijd van alternative facts kan dat zeker geen kwaad. Maar als het om geschiedenis gaat, is dat niet altijd even makkelijk.

Demonstratie tegen alternative facts van de Amerikaanse president Trump.

 By Benno Hansen from Copenhagen, Denmark (Science Trumps Alternative Facts) [CC BY 2.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.0)], via Wikimedia Commons

Geschiedenis is vaak een essentieel onderdeel van culturele identiteit. Mensen hechten er waarde aan. En terecht: zonder het verleden zou het heden nu niet zo zijn zoals het is. Je kunt Israël niet begrijpen zonder de Holocaust, of de Zwarte-Pietdiscussie zonder de slavernij. Maar het lastige aan geschiedenis is dat mensen, en vaak gehele landen en volkeren, hun eigen verhaal hebben over wat er is gebeurd. En het is dat verhaal, of het nu ‘waar’ is of niet, waar men waarde aan hecht. Niemand zit dan op een historicus te wachten die vertelt dat hun trots of hun pijn op een mythe berust.

Toch voel ik nu die plicht. Hier gaat het over:

Het nieuwe ‘vrijheidsbeeld’ van Amerika

Het was vier juli, Independence Day. De dag waarop de V.S. met picknicks en parades al meer dan tweehonderd jaar onafhankelijkheid viert van het Britse koninkrijk. Het is niet toevallig dat de Farhang Foundation, een Iraans-Amerikaanse stichting, precies deze dag heeft uitgekozen om een Freedom Sculpture te onthullen in Los Angeles. Het beeld moet een viering zijn van alle waarden die Amerika echt groots maken, namelijk multiculturaliteit, religieuze vrijheid en gelijkheid. Het moet de nieuwe Statue of Liberty worden voor de Westkust van Amerika.

Het beeld, dat ongeveer zes meter lang is, is niet zomaar een bedenksel. Het is geïnspireerd op een meer dan 2500 jaar oude cilinder, geschreven onder de Perzische koning Cyrus. En het staat ondertussen bekend als ‘de eerste mensenrechtenverklaring ter wereld’. Een kopie van de cilinder ligt dan ook in het hoofdkwartier van de Verenigde Naties in New York. En omdat het document over een Perzische koning gaat, is het beroemd geworden in Iran.

De meer dan 2500 jaar oude cilinder, geschreven onder de Perzische koning Cyrus waar de nieuwe Freedom Sculpture op gebaseerd is.

 By Prioryman - Own work, CC BY-SA 3.0

De cilinder van een veroveraar

Toen ik het nieuwsbericht over de Freedom Sculpture voorbij zag komen op Facebook, gingen mijn wetenschappelijke voelsprieten recht overeind staan. De cilinder is alom bekend in mijn vakgebied – en er is geen zichzelf respecterende historicus die het ooit een ‘mensenrechtenverklaring’ zou noemen. Wat is het dan wel?

Kort samengevat: De cilinder is geschreven in Irak. In 539 v.C. veroverde Cyrus namelijk het Midden-Oosten. Met een rijk dat zich uiteindelijk uitstrekte van India tot en met Libië stichtten de Perzen het eerste wereldrijk in de geschiedenis. De cilinder, geschreven kort nadat de Perzen Irak veroverden, hemelt Cyrus op: hij is de machtige koning, grootse koning, koning van de wereld. Marduk, de toenmalige hoofdgod van Irak, zou hem persoonlijk uitgekozen hebben als heerser. Cyrus loopt onder luid gejuich de hoofdstad binnen, herstelt vervolgens de tempels en laat een aantal goden(beelden) weer terugkeren naar waar ze vandaan kwamen – niets opmerkelijks voor een heerser uit de oudheid. Long live the king.

Het is, kortom, een propagandadocument. De moderne waarden van ‘individuele vrijheid’ en ‘gelijkheid’, de waarden die het moderne beeld in Los Angeles zou moeten belichamen, zijn ver te zoeken. Waarom de cilinder dan wel de reputatie van een ‘mensenrechtenverklaring’ heeft gekregen, is een te lang en complex verhaal voor dit blog. Maar één van de dingen die mee heeft gespeeld in de mythevorming is het volgende: het moderne Westen en Midden-Oosten zijn gewend geraakt aan monotheïstische godsdiensten, namelijk het christendom en de islam. Omdat deze godsdiensten gericht zijn op één god, zijn het van nature ‘jaloerse’ godsdiensten: andere goden worden niet geduld. Wanneer er besloten wordt andere religies toch te dulden, is dit een teken van ‘tolerantie’ en ‘verlicht’ denken. De optelsom was dus simpel: Cyrus duldt andere godsdiensten in zijn rijk, en dus moet hij een verlicht heerser zijn geweest.

Maar zo simpel is het niet. Voor de verspreiding van het christendom en de islam was de wereld al duizenden jaren polytheïstisch (op een groepje hier en daar na): de wereld werd bevolkt door allerlei goden, en hoewel elke regio zijn favorieten had, werd het bestaan van andere goden niet ontkend. Het was dus zeer zeldzaam dat een koning een religie niet accepteerde. En Cyrus deed slechts wat er van een heerser verwacht werd. Maar het feit dat de Perzen andere goden erkenden, maakte hun veroveringen niet minder bloedig en hun heerschappij niet meer verlicht.

Omdat er nogal wat fake translations de ronde doen op het internet, nodig ik je uit om de cilinder zelf te lezen: klik hier voor een betrouwbare (Engelstalige) vertaling en intro.

Waarom dit ertoe doet

Wanneer de geschiedenis misbruikt wordt voor een verschrikkelijke politieke agenda, is het makkelijk om op de barricades te springen. Maar dat is hier niet het geval: de ‘Freedom Sculpture’ is bedoeld om waarden te vieren waar ook ik achter sta, zoals vrijheid van religie. Dat deze boodschap van een niet-witte minderheidsgroepering komt, in een tijd met Donald Trump als president, komt daar nog bovenop. Vandaar dat ik dagenlang getwijfeld heb of ik wel een blog wilde schrijven dat dit ‘vrijheidsbeeld’ ondermijnt.

Toch doe ik het – want het raakt me. Telkens duikt men het verleden in, op zoek naar iets om trots op te zijn. Iran als wieg van de mensenrechten is één voorbeeld; Griekenland als bakermat van de democratie is een andere klassieker. In zulke mythes projecteren we onze hedendaagse idealen op de chaos van vroeger – en negeren we dat Cyrus een doodgewone heerser was die het Midden-Oosten met bloedvergieten veroverde; of dat Athene een stad was waar vrouwen, vreemdelingen en slaven niets te zeggen hadden.

Tuurlijk, dromen zijn prachtig. En laten we vooral diversiteit, gelijkheid en vrijheid vieren. Maar de oudheid heeft daar geen plek in. En door het die plek wel toe te dichten (of het nou ‘westerlingen’ of ‘oosterlingen’ zijn die dat doen) ontkennen we degenen die ons die rechten daadwerkelijk hebben gebracht. Degenen die er daadwerkelijk voor gevochten hebben (al dan niet succesvol): van zwarten in de Amerikaanse burgeroorlog tot vrouwen in de suffragettebeweging. Het kostte een genocide voordat de Verenigde Naties werden opgericht, en het is fundamenteel onterecht om onze huidige ‘mensenrechten’ aan een dictator van 2500 jaar geleden toe te dichten.

Eer wie eer toekomt.

Ik wens de Farhang Foundation, de initiatiefnemers van het beeld, alle geluk toe. Ik hoop alleen dat ze de volgende keer een andere vorm kiezen voor hun boodschap. We kunnen vele dingen van het verre verleden leren, maar mensenrechten zijn daar niet één van.

ReactiesReageer