De vergeten wetenschapper

Helaas wordt het verleden nog wel getekend door vrouwen die veel hebben betekend voor de wetenschap, maar hier nooit of nauwelijks erkenning voor hebben gekregen. Vandaag, op 11 februari, is het de nationale dag van meisjes en vrouwen in de wetenschap. Een mooi moment om iets te vertellen over een relatief onbekende vrouw die van enorm belang is geweest voor de wetenschap: Mileva Marić. Haar man kennen we allemaal. Maar wie was zij?

Mileva Marić, geboren in 1875 in het huidige Servië, was een briljante wetenschapper. In tegenstelling tot andere meisjes, mocht Mileva op persoonlijke goedkeuring van de minister van Onderwijs de voor jongens bedoelde natuurkundelessen op de middelbare school afmaken. Na de middelbare school ging Mileva naar de universiteit in Zurich (ETH) in Zwitserland voor een studie natuurkunde en wiskunde, Mileva was hier de enige vrouwelijke student. 

In Zurich ontmoette ze haar toekomstige man, die tegelijkertijd dezelfde studie volgde en waar ze een relatie mee kreeg. Aan het einde van hun studie hadden Mileva en haar toekomstige man vergelijkbare cijfers, maar vanwege het falen van een mondeling examen kon Mileva haar opleiding nooit afmaken. Voordat ze trouwden wilde haar toekomstige man eerst een vaste baan krijgen. Tot die tijd verdienden ze beiden geld met het geven van lessen en werkten ze ’s avonds aan wetenschappelijke papers. In 1901 kreeg haar man een vaste aanstelling aan een bureau voor wetenschappelijke patenten, de twee trouwden in 1902.

Samen aan tafel natuurkundige problemen oplossen

Veel details van de relatie van Mileva en haar man gingen verloren. Gelukkig staat er wel wat beschreven in de correspondentie naar elkaar of naar vrienden en familie. Via deze brieven schemert ook het belang van Mileva’s betrokkenheid in de wetenschappelijke carrière van haar man door. Zo refereerden ze vaak naar “hun werk” en schreef haar man onder andere op 27 maart 1901 dat hij trots zal zijn wanneer ze “samen hun werk tot een succes kunnen brengen”¹. Mileva’s broer schreef dat “het jong getrouwde stel ‘s avonds samen aan tafel zat om te werken aan de natuurkundige problemen”.

Ook lijkt het erop dat Mileva veel meehielp aan de wetenschappelijke publicaties van haar man, “Mileva checkte de artikelen keer op keer voordat ze worden opgestuurd”. Daarnaast heeft haar man aangegeven dat hij zijn vrouw nodig had, omdat ze “al zijn wiskundige problemen voor hem oploste”. Later in 1905 schreef Mileva naar haar familie: “.., we hebben een belangrijk wetenschappelijk werk afgemaakt, wat mijn man wereldwijd bekend zal maken”.

Nobelprijs

Mileva’s man publiceerde in 1905 maar liefst vijf wetenschappelijke artikelen, waar van één uiteindelijk tot de Nobelprijs heeft geleid. Mileva’s naam staat op geen één van de wetenschappelijke publicaties, waarom is onduidelijk. Er wordt gespeculeerd dat de geloofwaardigheid van de resultaten naar beneden zou gaan, omdat ze geen wetenschappelijke titel had en een vrouw was. Mileva leek in het begin geen moeite te hebben met de eenzijdige bekendheid van haar man “Hij wordt nou gezien als de beste Duitstalige natuurkunde en krijgt veel eer. Ik ben erg gelukkig met zijn succes.”

Vanwege een langdurige affaire van haar man scheidde de twee in 1919. Op dat moment hadden ze drie kinderen, waarvan twee zoons die met Mileva mee verhuisden naar Zurich. Mileva ging akkoord met een scheidingsclausule waarin onder andere stond opgenomen dat, mocht haar man ooit de Nobelprijs winnen, zij het prijzengeld zou krijgen. In 1921 werd de Nobelprijs voor de natuurkunde inderdaad aan haar man uitgereikt en kreeg Mileva het prijzengeld. In 1925, kort na de economische crisis, verklaarde haar ex-man in zijn testament dat het prijzengeld niet voor haar, maar voor hun oudste zoon was. Toen Mileva hier tegenin ging, mede met het argument dat zij ook had bijgedragen aan het succes, schreef haar man: “Je maakte mij aan het lachen wanneer je begon over je herinneringen. Komt het niet in je op dat niemand aandacht zal besteden aan al jouw onzin als de man waar je mee te maken hebt zoiets belangrijks heeft gepresteerd? Wanneer je niemand bent, is er niks meer om te zeggen, maar zou je bescheiden en stil moeten zijn. Dat adviseer ik je om te doen”. Mileva bleef hierna stil, ze had nooit de behoefte aan publieke aandacht gehad. Hun oudste zoon heeft besloten de correspondentie bekend te maken.

Nauwe samenwerking

Uit de correspondentie tussen Mileva en haar man blijkt hun nauwe samenwerking. Dit verhaal is niet bedoeld om haar man te bekritiseren, maar om Mileva Marić de erkenning te geven die ze verdient. Uiteindelijk hebben ze het samen gedaan. Als reactie op de vraag waarom haar naam niet meer naar voren kwam gaf ze eens de reactie: “Warum? Wir beide sind nur ein Stein” (Waarom? Wij zijn beiden namelijk Eén Steen). Wie was haar man? Ja, dat wil je natuurlijk al weten vanaf het begin van dit stukje. Die man, dat was Albert Einstein.

1: Gagnon P. The Forgotton Life of Mileva Maric Einstein. February 11, 2020. DOI: 10.48550/arXiv.2002.08888.