Recensie van de Bosatlas van Amsterdam

Hoe snel verandert de stad! Dat is de indruk die de Bosatlas van Amsterdam achterlaat. Als een rivier met stromend water, zijn steeds andere bevolkingsgroepen dominant aanwezig. Wie de atlas goed bekijkt, ziet achter de vele statische kaartjes een dynamische stad.

4 augustus 2016

Een ‘gewone’ atlas is vaak zo spannend omdat het plekken op de kaart oningevuld laat. De hoogste top, het diepste dal, rotsige kustlijntjes… Je krijgt de behoefte het te willen zien in het echt. Heel anders zijn de vele statistische gegevens en feitjes die vooral beleidsmakers en bestuurders aangaan en die zijn opgenomen in de thema-atlas van Noordhoff over Amsterdam.

Het is de eerste bosatlas van een Nederlandse stad. Niet superspannend, maar wel informatief en onlangs ook in het Engels verschenen. Een Amsterdammer zal er niet heel veel nieuws in lezen. Toch zijn er bijzondere feitjes te vinden, als je goed zoekt. Vooral over de historische en demografische gegevens.

Zo kom je bijvoorbeeld te weten dat op dit moment de grootste groep gelovigen in de hoofdstad de Islam aanhangt. Verrassend, in deze roerige tijden. Niettemin is het grootste deel van de Amsterdammers ongelovig: zo’n 62 procent.

Uitstroom Amsterdammers

Hoe anders was dat een halve eeuw geleden. Toen waren de rooms-katholieken en protestanten (Nederlands hervormd) in de meerderheid, maar ook toen al was meer dan de helft niet gelovig (een kleine eeuw geleden was een derde ongelovig). Maar ‘Amsterdam’ emigreerde naar het nieuwe land: maar liefst een half miljoen Amsterdammers – vooral gezinnen – keerde de stad de terug toe richting Flevoland. De oude wijken achterlatend voor jongeren (vaak krakers), gastarbeiders en immigranten uit de ex-koloniën.

Andere demografische feiten die imponeren is de decimering van het aantal Amsterdammers in de Tweede Wereldoorlog. 110.000 Amsterdammers – een achtste deel – werden vervoerd naar concentratiekampen, waaronder 75.000 Joden.

Spread van de Oude Kerk, het oudste gebouw in de stad, nu midden in het prostitutiegebied.
Bosatlas Amsterdam/Wolters Noordhoff

Amsterdam liet het oorlogsverleden achter zich en een tijd van vernieuwing brak aan. De woningnood was een impuls voor afbraak, maar later ook voor renovatie. Die stadsvernieuwing is almaar doorgegaan. Wijken als de Pijp en de Staatsliedenbuurt zijn onder handen genomen; nieuwe wijken herrezen, zoals de Zuidas. Ook infrastructurele werken werden en worden grootschalig aangepakt, zoals het Centraal Station en de Noordzuidlijn.

Opzet van de atlas

De atlas brengt de diverse onderwerpen onder bij acht hoofdthema’s: Wording van de stad, Amsterdammers, Publieke diensten, Economie, Verkeer en vervoer, Levensbeschouwing, Vrije tijd en vermaak, en Cultuur. Verder is er informatie over de bestuurlijke indeling (de stadsdelen) en zijn er stadsplattegronden en een register in opgenomen

Onder Publieke diensten is bijvoorbeeld te vinden hoeveel afval Amsterdam verwerkt: zeshonderd vrachtwagens per dag en 1,3 miljoen ton per jaar. Dat dit al jaren stabiel is zou betekenen dat afvalscheiding niet echt van de grond komt. Dat Amsterdam bijvoorbeeld ook veel afval importeert, ook uit het buitenland, is niet terug te vinden.

Spread over het Museumplein, een toeristentrekker in de hoofdstad.
Bosatlas Amsterdam/Wolters Noordhoff

Om de lezer verder te helpen, zou een literatuurlijst welkom geweest zijn, want over Amsterdam is een schat aan prachtige boeken verschenen. Denk bijvoorbeeld aan De Grote Uitleg van Amsterdam, over de stadsontwikkeling in de zeventiende eeuw, de Watercanon van Amsterdam en – last but not least – het imposante werk met Kaarten van Amsterdam (1538-1865) en deel 2 over de periode daarna. Ooit was Amsterdam een waterstad en ging het transport via het water; dat maken die boeken duidelijk.

Krenten in de pap

Kortom, de lezer moet zelf zoeken naar de krenten in de pap in een overweldigende hoeveelheid aan kaarten, foto’s en infographics. Intensief is daarvoor samengewerkt met de afdeling statistiek van de gemeente.
De kopjes zijn nogal zakelijk gesteld en de informatie wordt zonder verbanden gepresenteerd. Ook met behulp van een register is het daarom moeilijk navigeren.

Zo vinden we gegevens over de luchtkwaliteit onder het kopje ‘auto’, terwijl de toeristenboten en scooters een belangrijk aandeel vormen in de luchtvervuiling. Waarschijnlijk omdat er geen harde statistische gegevens van beschikbaar zijn van deze diffuse bronnen. Zoeken we bijvoorbeeld in het register onder ‘scooters’ dan komen we uit bij de themapagina over Amsterdam-Noord omdat daar de meeste scooterbezitters wonen. Typisch een feit dat nuttig is voor een beleidsmaker in de vervoerssector.

Belangrijke innovaties

Hoofdstukken die ik als niet geboren en getogen Amsterdammer mis, gaan over belangrijke trends, zoals milieu-innovaties, ontwikkeling van het toerisme, het effect van globalisering op Amsterdam en nieuwe vormen van vervoer. Deze atlas kijkt vooral terug, terwijl de statistiek ook als basis voor nieuwe kennis gebruikt had kunnen worden.

Zo schijnt de stad de nieuwe haven voor biodiversiteit te zijn en streeft een stedelijk milieu daarin het soortenarme agrarisch landschap voorbij. In dat verband zou de relatie met het platteland en de aanvoer van voedsel ook welkom zijn geweest, zoals nieuwe ontwikkelingen van stadslandbouw.

Misschien mogen we dat verwachten in de toekomst, in de Bosatlas van Amsterdam 2.0. Hoe Amsterdam er dan uit zal zien en vooral wie er zal wonen en recreëren, blijft een verrassing.

De uitbreiding van Amsterdam in de Gouden Eeuw (1600-1700), inspirerend weergegeven in 3D met steeds wisselende perspectieven, door het Stadsarchief Amsterdam. Credits: Stadsarchief.

Bron