De veelzijdigheid van het archief

Hendrikse legt uit: “In het archief bewaren we vooral overheidsarchieven. Hier ligt de geschiedenis van besluitvorming, het ontstaan van wetten en van ruimtelijke ordening, bijvoorbeeld het aanleggen van een snelweg. Historici en archivarissen beslissen per archief wat belangrijk genoeg is om te bewaren. Naast politieke archieven bewaren we ook particuliere archieven, maar voor de geschiedenis van de gewone man moet je bij andere instellingen zijn, zoals het Meertens Instituut.”

Zelf wetenschappelijk onderzoek uitvoeren is geen hoofdtaak van het NA, maar het beschikbaar stellen van informatie aan derden wel. Volgens Hendrikse zijn de populairste archieven bij onderzoekers die van de Tweede Wereldoorlog en de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Van de laatste liggen ook veel gegevens overzee, in de archieven van de voormalige koloniën. “Je verwacht het misschien niet, maar het meeste onderzoek in het Nationaal Archief wordt gedaan door particulieren en niet door wetenschappers. Zoals gepensioneerden die op zoek zijn naar hun roots en jongeren die meer willen weten over de oorlog.”

Overheid controleren

Het archief is tot stand gekomen in 1802, ten tijde van de bezetting van Nederland door de Fransen. De Franse lijfspreuk uit die tijd, Vrijheid, gelijkheid en broederschap, heeft ook de Nederlandse wetgeving beïnvloed. Een belangrijke reden voor de oprichting van het archief was namelijk de democratische toetsing. Hendrikse: “Het NA is naast een bewaarplek ook dé plek om het handelen van de overheid te kunnen controleren, het startpunt voor de recht- en bewijszoekende burger.”

Educatie is tegenwoordig ook een belangrijke pijler van het Nationaal Archief. Scholieren krijgen rondleidingen en sinds 2013 stelt het archief wisselende tentoonstellingen samen uit hun eigen archiefmateriaal, waaronder het enorme fotoarchief. Met 15 miljoen foto’s is dit de grootste fotocollectie van Nederland. Veel foto’s komen van de overheid, bijvoorbeeld van de Rijksvoorlichtingsdienst. Maar het archief bezit ook heel veel foto’s uit persarchieven. Hendrikse: “Foto’s zijn belangrijk als bron, naast de geschreven bronnen die we in de collectie bewaren, om het beeld dat we van het verleden hebben in te vullen. Foto’s worden wat dat betreft alleen maar belangrijker.”

Zure vingers

Hendrikse gaat voor langs ellenlange rijen met dossiermappen, kasten met draaideuren en stellingen met dozen. “Foto’s zijn kwetsbaar en om ze niet te laten slijten bewaren we ze onder een constante temperatuur, opgeborgen in hoesjes en speciale dozen. Je mag ze ook niet aanraken zonder handschoenen in verband met het zuur en vocht dat standaard op je handen zit. Dit tast de foto’s aan.”

In weer een ander depot staan rijen vol ladekasten waar de persfoto’s op thema en naam opgeborgen liggen. Hendrikse trekt een la open: “Deze foto’s zijn gebruikt voor publicatie in kranten en tijdschriften en op de redacties gingen ze er niet al te voorzichtig mee om. Er is zelfs op geschreven of in geknipt.” Een mooi voorbeeld is een gekuiste versie van een aangekochte Franse foto met daarop de actrice Pascale Petit. “Deze foto komt uit de jaren zestig en zoals je op de achterkant kunt lezen vonden ze in Nederland haar decolleté te opzichtig voor publicatie. Om dit op te lossen hebben ze er een ander stukje van de foto overheen geplakt. De voorloper van Photoshop”, lacht Hendrikse.

Een andere bijzondere en oude foto die Hendrikse enthousiast laat zien, is die van een spoorbrug uit 1871: “In die tijd kon de camera nog geen beweging vastleggen. Het lijkt dus of er maar weinig mensen bij de bouw van deze brug aanwezig waren want je ziet alleen de figuren die stilstaan. Zelfs de drijvende wolken of kabbelende golven zijn niet terug te zien. In werkelijkheid was het een drukte van jewelste op zo’n bouwplaats.”