De veelzijdigheid van dyslexie

Bij dyslexie wordt vaak gedacht aan problemen met lezen en spellen op woordniveau. Toch zijn problemen die dyslectici ervaren veel breder dan dit, en per individu verschillend. Ook kinderen die niet gediagnosticeerd zijn met dyslexie kunnen moeite hebben met lezen of gerelateerde vaardigheden. Vooral als het in de familie zit.

Dyslexie is deels genetisch bepaald, dus wanneer je ouders het hebben is de kans groter dat je het zelf ook hebt. “Toch is er niet één gen voor”, zegt Van Setten, die een grote groep kinderen onderzocht. “Het kan dus ook zo zijn dat je ouders het hebben en jij niet. Maar de kans is wel groter: in plaats van vijf à tien procent is de kans dan ongeveer veertig procent.”

Klinische diagnose

Voor haar onderzoek maakte de promovendus gebruik van de gegevens die reeds gemeten waren in het Dutch Dyslexia Programme: een langlopend landelijk onderzoek waarbij 300 kinderen zijn gevolgd vanaf hun geboorte tot het begin van de middelbare school. Daaronder waren kinderen met en zonder een familiair risico op dyslexie. De kinderen zonder risico en zonder dyslexie vormden de controlegroep. Van de kinderen met een risico heeft een deel een vorm van dyslexie ontwikkeld, een ander deel niet. In totaal zijn er dus drie groepen om te vergelijken.

Geen cognitief profiel

Het onderzoek laat zien dat de mate van dyslexie verschilt per kind. Maar ook dat de problemen waar ze mee kampen divers zijn en verschillende oorzaken hebben. Van Setten: “Vroeger werd gezegd dat deze kinderen allemaal een probleem hebben met fonologisch bewustzijn, dus het herkennen van de klankstructuren van een taal. Maar dat is lang niet bij iedereen zo. Er is geen cognitief profiel voor dyslexie: er is niet één plek aan te wijzen in de hersenen, of één verwerkingsproces dat verstoord is. Het is eerder een interactie tussen verschillende processen, en dat pakt bij iedereen anders uit.”

Dat het zich bij iedereen op dezelfde manier uit, blijkt dus een misverstand. En zo zijn er wel meer blinde vlekken. Mensen denken meestal aan kinderen op de basisschool, maar ook jongeren en volwassenen kunnen nog heel grote leesproblemen hebben. Dat kan veel praktische problemen geven. “En daar wordt niet altijd rekening mee gehouden, zelfs niet door dyslexieonderzoekers”, geeft de promovendus toe. “Zo kwam de moeder van een kind speciaal langs om een vragenlijst in te vullen, omdat de vader die het kind de rest van de dag begeleidde daar grote moeite mee had vanwege zijn ernstige dyslexie.”

Nederlands versus Engels

Van Setten keek niet alleen naar de Nederlandse taalvaardigheid van de kinderen, maar ook naar het Engels. Voor beide talen scoorde de controlegroep beter dan de dyslexiegroep. Toch waren de verschillen tussen beide groepen iets kleiner voor het Engels. “Dat vonden we heel verbazingwekkend. Omdat Engels een niet-transparante taal is – er is geen een-op-eenrelatie tussen klanken en letters – verwachtten we juist extra moeilijkheden.” Een Zweeds onderzoek bracht dezelfde discrepantie tussen het leren van Zweeds en Engels aan het licht.