Naar de content

De tragedie van Centraal-Iran's grootste rivier

Schilderij van Pascal Conte, vrijgegeven in het publieke domein

In de documentaireserie Onze Man in Teheran, aan het begin van dit jaar uitgezonden op de VPRO, is te zien dat de grootste rivier van Centraal-Iran, de Zayandeh Rud, compleet is drooggevallen. En dat terwijl de rivier vroeger het hele jaar door vol water stond. Wat is er gebeurd met al dat water?

6 maart 2015

De Zayandeh Rud (Perzisch voor ‘rivier die leven geeft’) was één van de drie rivieren in Iran die het hele jaar door continu water vervoerde. In Onze Man in Teheran, gemaakt door Iran-correspondent Thomas Erdbrink, vertellen bewoners uit Isfahan hem dat het water vroeger tot je middel kwam, en dat mensen er zelfs in verdronken. Maar nu stroomt er niets meer. Het enige bewijs dat dit eens een machtige rivier was, zijn de bootjes die op de stoffige oevers liggen.

Het probleem reikt echter nog veel verder. Bijna alle Iraanse rivieren en meren drogen in een buitengewoon rap tempo uit. Volgens Thomas Erdbrink maken Iraniërs zich duidelijk zorgen. “De afgelopen jaren hebben meerdere demonstraties plaatsgevonden in het land.” Ondanks waarschuwingen van de Iraanse regering vond in augustus 2014 een protest in Isfahan plaats waar mensen hun onvrede uitten over het opdrogen van de rivier.

“Bewoners uit Isfahan zien de droge rivier als een open wond die door hun stad loopt”, vertelt Erdbrink. “Ze hebben het gevoel dat hen letterlijk iets is afgenomen en zien de droogte als dreigend onheil. Isfahan is een grote stad zoals iedere andere westerse stad. Stel je eens voor dat de Seine in Parijs droog komt te liggen, dat zou toch bizar zijn?”

Het verschil tussen de Zayandeh Rud (in Isfahan) mét en zonder water. Op de achtergrond staat de Khaju brug, gebouwd in 1650 door de Safawiden. Ironisch is het bordje bij de verdroogde rivier waarop staat ‘verboden te zwemmen’.

Flickr.com, AlGraChe;yuenyan
Isfahan

is een stad in Centraal-Iran met meer dan 2,5 miljoen inwoners, het is daarmee de op twee na grootste stad van het land. Isfahan ligt op het hoogland van Iran aan de noordoever van de ‘rivier’ de Zayandeh Rud. De stad staat bekend om haar prachtige publieke tuinen en haar vele culturele schoonheden. Zo vind je er bijvoorbeeld de Meidan Emam (Plein van de Imam), oorspronkelijk Naghsh-e Jahan (Ontwerp van de Wereld), een van de grootste pleinen van de wereld. Het plein is 560 meter lang en 160 meter breed. Dit plein met omliggende paleizen en moskeeën behoort tot het Werelderfgoed.

Negentiende eeuws schilderij van Pascal Coste van het grote plein Naghsh-e Jahan in Isfahan.

 Schilderij van Pascal Conte, vrijgegeven in het publieke domein

De levensrivier

De Zayandeh Rud ontspringt in het bleke, rotsige Zagrosgebergte en stroomt vervolgens ongeveer 350 kilometer oostwaarts langs de grote stad Isfahan tot ze eindigt in het Gavkhuni zoutmeer, ten zuidoosten van Isfahan. In het Zagrosgebergte heeft de rivier erg steile hellingen. Rond Isfahan en richting het zoutmeer is de rivier vrij vlak, wat ideaal voor irrigatie is. De rivier dankt haar naam dan ook aan deze irrigatie.

Het bestaan van de stad Isfahan hangt nauw samen met dat van de Zayandeh Rud. Centraal-Iran heeft een droog klimaat en zonder de rivier had deze bloemenstad nooit zo groot en kleurrijk kunnen worden. Er zijn veel oude bruggen die de Zayandeh Rud oversteken. Eén daarvan is de Si-o-se-Pol (‘Brug van 33 bogen’) in Isfahan, die gebouwd is in 1599. Het is de langste brug over de Zayandeh Rud en meet bijna 298 meter.

In het Zagros-gebergte is in 1971 de Zayandeh Rud Dam (of Chadegan Dam) gebouwd. Hierdoor is het Chadegan reservoir ontstaan. Peter Droogers, wetenschappelijk directeur bij FutureWater, legt uit dat deze dam is gebouwd om het water beter te verdelen en reguleren. “Door het reservoir is het water beschikbaar voor boeren (en burgers) op de momenten dat ze het nodig hebben.” Op die manier hebben boeren ook in drogere periodes toegang tot water.

Kmusser, WikiCommons

“Door de aanwezigheid van de Chadegan Dam en door voortijdige aftapping van water voor irrigatie, is er echter geen rivierafvoer benedenstrooms meer”, vertelt Droogers. Rond Isfahan en verder oostwaarts staat de rivier volledig droog. Het lijkt er dus op dat Iran er bewust voor kiest om de rivier droog te laten vallen. Zonder dam zijn ze afhankelijk van de natuurlijke regenval. Gedurende droge periodes in de zomer zouden burgers en boeren dan zonder water komen te zitten. De Chadegan Dam bestaat echter al sinds 1971 en het volledig droogvallen van de rivier is iets van de laatste jaren. Er moet dus meer aan de hand zijn.

De Chadegan Dam aan het begin van de Zayandeh Rud. Vanuit hier wordt de waterstroom gereguleerd.

 Meghdad thrust, Wikicommons

Inefficiënte irrigatie

Het aantal mensen in Iran is tussen 1970 en 2000 verdubbeld. Tegenwoordig groeit de populatie met meer dan 2% per jaar. Steeds meer mensen vestigen zich vooral rondom de Zayandeh Rud vanwege industriële ontwikkeling en een grotere kans op werk. Daar komt bij dat Iraniërs steeds meer water per hoofd van de bevolking gebruiken. En al dat extra water moet uit de Zayandeh Rud komen.

Volgens Sam Khosravi, milieu-onderzoeker aan de Universiteit van Twente, is bovendien de irrigatie rondom de akkerbouwgebieden van de Zayandeh Rud zeer inefficiënt. Meer dan 90% van het water van de Zayandeh Rud wordt voor agrarische doeleinden gebruikt.“De efficiëntie van agrarisch watergebruik in Iran bedraagt echter 30 tot 35%, waardoor een enorme hoeveelheid water van de Zayandeh Rud onnodig verloren gaat”, vertelt Khosravi. Droogers is van mening dat dit genuanceerder ligt. “Door onvoldoende kennis kunnen boeren inderdaad teveel water gebruiken bij het besproeien van hun gewassen, maar door een drainagesysteem is dit overtollige water weer bruikbaar benedenstrooms”.

Tot slot refereert de regering veel aan de weinige neerslag die er de afgelopen tien jaar in Iran is gevallen. Hamid Chitchian, minister van energie, meldde dat het afgelopen decennium de neerslag met 8 millimeter is verminderd van 250 millimeter naar 242 millimeter per jaar. In Isfahan ligt de gemiddelde neerslag rond de 50 millimeter, vertelt Droogers. Ter vergelijking: in Nederland valt minimaal 800 millimeter neerslag in een jaar.

Onbewoonbaar

Volgens Khosravi is een groot deel te wijten aan wanbeleid. “Tientallen jaren wanbeleid hebben ervoor gezorgd dat er nu waterschaarste in Iran heerst.” Hij vindt de dammen een voorbeeld van destructief beleid. “Door onder andere dit soort dammen is de Zayandeh Rud nu leeg.” Overigens ziet Khosravi nog een groot probleem in de vorm van illegale waterputten. “Een flinke hoeveelheid water gaat verloren door aftapping via dat soort putten.” Het Gavkhouni-watergebied heeft hier uiteraard de gevolgen van moeten ondervinden. Dit verwaarloosde afvoerputje van de Zayandeh Rud ontvangt geen water meer en is volledig verdord.

Ook het Urmiameer in het noordwesten van Iran droogt steeds verder uit.

Yoosef Pooranvary, WikiCommons

Bovendien beperkt het droogteprobleem zich niet tot slechts de Zayandeh Rud. Meer dan 500 steden in Iran kampen met watertekorten. Khosravi vertelt dat “ook bepaalde delen van de Karun, de enige bevaarbare rivier in Iran, meerdere malen zijn uitgedroogd”. Grote meren als het Urmiameer, het Hamoun-meer en de Kaspische zee blijven ook slinken. Door de lege rivieren en meren vormen zandstormen een steeds groter probleem in het land, vertelt Khosravi. Er zijn dorpen op het platteland die verlaten zijn, omdat men er niet meer kon leven wegens extreme droogte.

“Het is lastig te voorspellen wat de consequenties zijn, maar met de droogte enerzijds en de zandstormen anderzijds is het niet lastig in te beelden dat grote delen van Iran in de toekomst onbewoonbaar zullen zijn”, denkt Khosravi.

Vernietigde wolken

In zijn serie vraagt Erdbrink zich gekscherend af of het niet Obama was die de Zayandeh Rud met een rietje heeft leeggedronken. Ditmaal kan er dus echter niet met een beschuldigende vinger naar Amerika worden gewezen. Daar waar oudpresident Ahmadinejad ooit verkondigde dat ‘de vijand de wolken vernietigt die naar Iran drijven’, heeft de huidige Iraanse regering langzaamaan door dat het interne watertekort een complex en zeer ernstig probleem is.

Erdbrink vertelt dat de Iraanse media veel spreekt over het droogvallen van rivieren. “Het is absoluut geen taboe. Ook Iraanse officials waarschuwen regelmatig voor de problemen rondom de droogte”. Khosravi beaamt dit, maar vindt dat de Iraanse regering er niet naar luistert, en niets doet om het bouwen van dammen te voorkomen. Bovendien ligt er wel een taboe op protesten. “Boeren benedenstrooms hebben meerdere malen proberen te staken, maar hen werd het zwijgen opgelegd”, vertelt Khosravi.

De vraag is echter hoe Iran verder moet. Droogers is van mening dat er teveel boeren in Iran zijn. “Boeren gebruiken het meeste water, en Iran blijft irrigatiegebieden ontwikkelen rondom de Zayandeh Rud. Dat heeft allemaal extra water nodig. Eigenlijk zou Iran een groot deel van het voedsel moeten importeren, dat zou de oplossing zijn.”

Khosravi stelt dat er “genoeg moderne irrigatietechnieken (zoals druppelirrigatie) beschikbaar zijn die de Iraanse overheid zou moeten implementeren”. Op die manier verhoog je in ieder geval de irrigatie-efficiëntie en verlies je veel minder water.

Bronnen:
ReactiesReageer