De spraakacrobatiek van Kraantje Pappie

Zelf denkt Kraantje Pappie, alias van Alex van der Zouwen, dat iedereen het zou kunnen leren: “Ik denk het wel, oefening baart kunst. Het is een kwestie van goed schrijven. Door jarenlange ervaring weet je welke klanken goed achter elkaar werken en welke niet. Na het schrijven is het een kwestie van oefenen, zodat je de opnamen flawless kunt doen. Aan de andere kant heb ik ook ooit gedacht dat ik een goede voetballer kon worden, maar niks is minder waar.”

“Nee, zo snel spreken kan beslist niet iedereen leren. Deze rapper heeft een speciale gave”, reageert spraakonderzoekster Esther Janse (Radboud Universiteit). “Spraakmotorisch is dit echte acrobatiek.” Janse promoveerde in 2003 op haar onderzoek naar de productie en perceptie van snelle spraak. Hieruit bleek onder andere dat mensen die snel spreken onbeklemtoonde lettergrepen relatief meer inkorten dan beklemtoonde lettergrepen. Dit vergroot het effect van ritme en intonatie en draagt zo waarschijnlijk bij aan de verstaanbaarheid. Maar in zijn rap kan Kraantje Pappie niet variëren met de klinkerduur: hij is gebonden aan de beat die onder het nummer staat.

Snelle klanken

“Ik verwachtte dat hij tijdwinst zou boeken door weinig te variëren in de plaats van articulatie in de mondholte”, vertelt Joe Rodd, promovendus binnen het Language in Interaction-consortium. Medeklinkers als de ‘p’ en de ‘t’ vorm je voor in je mond, terwijl je klanken als de ‘k’ en de ‘g’ meer achterin maakt. Wisselen van voor naar achter (of andersom) kost tijd en vertraagt dus de spraak. “Maar ook dat lijkt hij niet meer te doen dan in normale spraak gebeurt.”

Het merendeel van de 448 lettergrepen die Kraantje Pappie bij RTL Late Night rapt, zijn voor in de mond gearticuleerd. Slechts 66 (14,73%) van de lettergrepen bevat een of meer medeklinkers die achter in de mondholte worden gevormd. Maar dit verschilt nauwelijks van een willekeurig gekozen fragment uit een grote database met opnames van gesproken Nederlands : daarin bevatten 82 van de 450 lettergrepen (18,2%) medeklinkers die achterin gearticuleerd worden.

Toch geeft Van der Zouwen zelf aan dat hij zeker een voorkeur heeft voor bepaalde klanken in zijn teksten. “Maar ik zou zo niet kunnen zeggen welke klanken wel en welke niet. Dat gaat op gevoel.” Janse: “Misschien dat hij bepaalde opeenvolgingen vermijdt. Zelf kom ik nogal eens in de knoop als bijvoorbeeld een ‘l’ en een ‘r’ relatief dicht bij elkaar zitten.”

Spiergeheugen trainen

Mensen verschillen onderling sowieso sterk in hun spreeksnelheid. Onderzoekers zijn er nog niet uit waardoor dit komt. Zit het verschil vooral in de planning en uitvoering van de articulatie (de spraakmotoriek)? Of zit het in de selectie van woorden en formulering van zinnen? Joe Rodd begon in februari dit jaar aan zijn promotieonderzoek naar de psychologische mechanismen die spreeksnelheid reguleren.

“Als je een plaatje benoemt, kost je dat minimaal zeshonderd milliseconden”, aldus Rodd. Je moet het afgebeelde concept herkennen, daar het juiste woord voor vinden, daar weer de bijbehorende klanken bij selecteren en ten slotte nog de articulatie plannen. “Normale spraakproductie is dus al trager dan wat Kraantje Pappie doet. Hij heeft zijn tekst dan ook al klaar, in feite gaat het bij hem eerder om het trainen van ‘spiergeheugen’.”