De Russenoorlog; een vergeten Texelse tragedie

De Tweede Wereldoorlog lijkt aan Texel voorbij te trekken. Natuurlijk lijden de Texelaars onder de Duitse bezetting, maar bombardementen of hongersnood zijn de bewoners van het eiland vreemd. Tot die 6de april in 1945. Een vuurpijl boven Den Burg; het begin van de Georgische Opstand (of “De Russenoorlog”). Achthonderd Georgische krijgsgevangenen rebelleren tegen de Duitse bezetter.

Hoe de Georgiërs op Texel belanden? Bekijk volgend filmfragment:

In het Duitse leger opgenomen Georgische krijgsgevangenen. Ze voeren de klussen voor de Duitse bezetter met frisse tegenzin uit. Een hard bestaan, maar aanvaardbaar. Totdat ze te horen krijgen dat ze naar Arnhem getransporteerd worden om het tegen de alsmaar sneller oprukkende geallieerden op te nemen. “We besloten dat het beter voor ons was om ons op Texel dood te vechten”, aldus een van de overlevende Georgiërs. En zo geschiedde…

Bij het zien van de vuurpijl, om klokslag 01.00 uur, gaan de Georgiërs over tot actie. Met messen en bajonetten doden ze alle Duitse soldaten die bij hen in de buurt zijn. “Op alle plaatsen waar Duitsers en Georgiërs samen in een kwartier waren ondergebracht, en dit was het geval in vrijwel alle bunkerstellingen, vloeiden stromen bloed”, zo schrijft J.A. van der Vlis in zijn Tragedie op Texel. Een enkeling van de vierhonderd Duitse soldaten van het Georgische bataljon overleeft de slachtpartij. Niet alle opstandelingen houden zich aan de code geen geluid te maken. In enkele bunkers is de explosie van een handgranaat of het geratel van een mitrailleur te horen. Het alarmeert de Duitsers op andere delen van het eiland. Bij het krieken van de dag landen al de eerste Duitse versterkingen uit Den Helder. Maar ook de Georgische opstandelingen zitten niet stil. In Den Burg hangen ze plakkaten op waarop ze alle Texelse mannen oproepen zich bij het bunkercomplex Texla te melden en de wapens tegen de bezetter op te pakken. Van de tweehonderd melders heeft de helft militaire ervaring en neemt een wapen in ontvangst.

Met het aanbreken van de dag wagen de Duitsers op 13 april een nieuwe poging vliegveld Vlijt te heroveren. Na zware beschietingen komt om 15.00 uur de Duitse infanterie in actie. Maar het kleine groepje Georgiers houdt dapper stand. De opstandelingen voelen hun einde naderen en besluiten in de daaropvolgende nacht, ochtend en dagen zich terug te trekken in de duinen en rond de vuurtoren. Ook de Georgiërs in Cocksdorp verschansen zich in de duinen.

Strijd om de vuurtoren

Het strijdtoneel verplaatst zich. Rond de vuurtoren van Texel; daar zal de beslissende slag geslagen worden. De Duitsers plaatsen een cordon van geschutsstukken rondom het met mijnenvelden en prikkeldraadstellingen versterkte complex rondom de vuurtoren. Zo’n 110 Georgiërs zitten opgesloten. Op vrijdag 20 april barst de definitieve strijd los. ‘s Nachts slagen 36 Georgiërs er nog wel in door het Duitse cordon te sluipen. Ze verschansen zich in de Eierlandse duinen en splitsen zich op in partizanengroepjes. Twee dagen vechten de Duitsers en Georgiërs nog bij de vuurtoren, die het onder de beschietingen zwaar te verduren heeft. De situatie van de Georgiërs wordt steeds uitzichtlozer. Gebrek aan water, voedsel, munitie en uitputting vormen een extra vijand.

Op zondag 22 april moeten de Georgiërs bij de vuurtoren zich overgeven. Duitsers voeren hen af naar het erf van hoeve Buitenzorg. Onder vuur gehouden door de Duitsers graven tientallen Georgiërs hun eigen graf. Daarna moeten ze zich uitkleden; het Duitse uniform zijn ze immers onwaardig. Vervolgens komt de kogel.

Zuiveringsactie

Het leed is nog niet voorbij. ‘s Middags starten de Duitsers een zuiveringsactie, een onderneming die vier dagen zal duren. In een lange linie trekt de bezetter vanaf de Cocksdorp naar het zuiden, het eiland over. Schietend op alles wat Georgisch lijkt. Veel Georgiërs verschansen zich in de duinen ten noorden van De Koog en rond de Slufter. Daar leggen ze een nieuw mijnenveld aan die de Duitsers tegenhoudt. Andere Georgiërs worden gered door de Texelse bevolking die hen verstopt in kelders, regenbakken en hooiklampen. Gevaarlijk spel daar de Duitsers dreigen collaborateurs te doden en hun huizen in brand te steken.

Na vier dagen hebben de Duitsers Texel, op het gebied rond De Koog en de Slufter na, weer in handen. Het is het begin van een gewapende vrede. Her en der vinden om de zoveel tijd beschietingen tussen de Duitse bezetter en de Georgische opstandelingen plaats. Ook na 5 mei, de dag dat Duitsland capituleert, vinden er nog regelmatig vuurgevechten plaats. Pas als de Canadezen op 20 mei voet op Texelse bodem zetten is ook voor Texel en haar bewoners de Tweede Wereldoorlog definitief voorbij.

Diepe sporen

De Russenoorlog laat diepe sporen na. De ruim vijfhonderd bunkers en stranden en duinen bezaaid met bommen is nog het minst erg. Van de achthonderd Georgiërs overleven 228 opstandelingen de strijd op Texel. Vele jaren later rehabiliteren de Sovjet-autoriteiten het 822ste Georgische bataljon. Het aantal gevallen Duitsers is minder eenduidig. De bevrijders van Texel, het Eerste Canadese Legerkorps, spreekt van 2347 gesneuvelde Duitsers; de Wehrmacht noemt het getal 420. Daarnaast komen 117 burgers om. Het gros van de boerderijen in de polder Eierland ligt in as. Grote delen van Den Burg zijn omgetoverd tot ruïnes.

De bewoners van Texel zijn verdeeld over de Russenoorlog. Tuurlijk, Texel is bevrijd van de bezetter. Maar veel bewoners zijn nog steeds boos over de in hun ogen overhaaste Georgische acties. De eilanders die de opstandelingen in de Koude Oorlog herdenken krijgen het zwaar; zij worden voor Communist versleten…