De puzzelstukjes van een ecosysteem

In vrij letterlijke zin kan biodiversiteit vertaald worden naar de diversiteit van het leven. Je kan op verschillende manieren naar biodiversiteit kijken, bijvoorbeeld op wereldschaal, per gebied, of per soort. Biodiversiteit betreft alle levende organismen binnen een ecosysteem, de verzameling aan organismen die in een bepaald gebied leven. Daarbij horen niet alleen planten en dieren maar ook micro-organismen: schimmels en bacteriën.

Binnen een ecosysteem lopen er dynamische processen tussen de organismen die er in leven, en elk organisme heeft een functionele rol binnen deze processen, vaak meerdere. Zo filteren sponzen op een koraalrif het water en bieden ze tegelijk een schuilplaats voor vissen. De functionele processen kunnen plaatsvinden op verschillende schalen van grootte: een ecosysteem kan een (groot) natuurgebied zijn, bijvoorbeeld een koraalrif, een bos, een rivier, een stad; of juist heel klein, zoals een stukje bodem, een slootje, of zelf een enkele boom.

Onmisbare vliegtuigonderdelen

In een ecosysteem zijn er bepaalde niches te bezetten. Een niche is een gespecialiseerde plek die een organisme – of meerdere organismen – binnen een ecosysteem inneemt. Wanneer een organisme deze plek bezet, is deze opgevuld. De ecologie vergelijkt deze opvulling van niches met een klinknagel of schroef die alle onderdelen van een vliegtuig op zijn plek houdt. Dit heet de ‘klinknagel-hypothese’.

Elke niche is een functioneel onderdeel van het gehele ecosysteem. Een vogel die voornamelijk insecten eet, houdt daarmee de insectenpopulatie van het ecosysteem in stand. Bacteriën die in de bodem leven, houden de processen binnen de bodem in balans: zij produceren voedingsstoffen voor planten door dood planten- en dierenmateriaal af te breken. Zo heeft elk organisme in een ecosysteem zijn eigen taak, en draagt elk organisme zijn steentje bij aan een goed werkend ecosysteem.

Een goed functionerend ecosysteem is zelfregulerend: het kan zichzelf in stand houden, met alle organismen en processen die binnen het ecosysteem spelen. Biodiversiteit moet passen binnen een ecosysteem. Wanneer de biodiversiteit in een ecosysteem ervoor zorgt dat alle niches gevuld worden, functioneert een ecosysteem goed.

Een voorbeeld van een zelfregulerend ecosysteem met een lage biodiversiteit is de Zuidpool. De biodiversiteit van de meren van Antarctica is vele malen lager dan meren in de tropen. Op de droge, koude Zuidpool komen vrijwel geen insecten voor en zeer weinig micro-organismen, terwijl het in de tropen stikt van de insecten en micro-organismen zoals schimmels, die goed gedijen bij de warme vochtige omgeving. Toch zorgt de afwezigheid van insecten op de Zuidpool niet voor een ongebalanceerd ecosysteem; er is simpelweg geen niche voor insecten in dat gebied.

Biodiversiteit is belangrijk voor een ecosysteem, maar meer biodiversiteit is niet automatisch beter. De gezondheid en het goed functioneren van een ecosysteem hangt af van hoe goed de niches binnen dat ecosysteem gevuld zijn. Het gaat er dus niet om uit hoeveel puzzelstukjes een ecosysteem is opgebouwd, maar hoe goed deze puzzelstukjes in elkaar passen zonder dat de puzzel uit elkaar valt.