De muienradar komt er aan

Muien maken de zee onveilig. Daarom werkt Deltares aan de muienradar, een systeem waarmee het stromingspatroon in zee tot enkele dagen vooruit voorspeld kan worden.

12 september 2013

Drones die met enige regelmaat langs de Noordzeekust vliegen – volgens kustmorfoloog Ap van Dongeren van Deltares zou dát nog eens een mooie oplossing zijn. Niet om je privacy te schenden of zwemmers in de gaten te houden, maar om de branding te filmen, en daarmee een bijdrage te leveren aan de voorspelling van gevaarlijke stromingen. Van Dongeren werkt mee aan de ontwikkeling van de muienradar, een systeem waarmee het stromingspatroon in zee tot enkele dagen vooruit voorspeld kan worden. De voorlopige resultaten zijn veelbelovend.

Een groep waarschuwingsborden met de tekst: levensgevaarlijke stroom. De tekst is zichtbaar in verschillende talen. — Waarschuwingsborden voor muien, in de opslag in Scheveningen
Jahoe, via Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

Update 2016

In 2013 werkte Deltares aan het ontwikkelen van een muienradar, maar in 2016 moeten we vaststellen dat deze niet in bedrijf is. Het project waarmee de ontwikkeling en het in de lucht houden van de muienradar gefinancieerd werd liep af, de radar valt niet onder de kerntaken van rijk, provincie of gemeenten, en de reddingsbrigades zijn vrijwilligersorganisaties. Maar de muien zijn er dus wel nog steeds…

Verboden zwemgebied

Deze zomer kwamen in Nederland uitzonderlijk veel mensen door verdrinking om het leven. De zwemwereld pleit voor meer zwemles, en steggelt inmiddels over de voor- en nadelen van borstcrawl en schoolslag. Voor wie in een muistroom terecht komt zal het weinig uitmaken. Deze stroming, die de zwemmer genadeloos naar de zee trekt, is te krachtig om te bedwingen. Het lijkt dan ook voor de hand te liggen om de plekken waar de muien zitten tot verboden zwemgebied te verklaren, maar dat is minder simpel dan het lijkt. Muien hebben geen vaste plek. Ze ontstaan en verdwijnen, afhankelijk van de getijden, de wind, en de hoogte en lokatie van de zandbanken die zich over de zeebodem verplaatsen.

Wat is een mui?

Muien zijn geulen in zandbanken, die min of meer dwars op de kust staan. Ze ontstaan door zeewaarste waterstroming voor de kust, en hebben hier bovendien een grote invloed op: Het water dat door brekende golven richting het strand gestuwd wordt, gaat uiteindelijk met hoge snelheid door zelf uitgekerfde muien terug naar zee.

De muistroom die hierbij ontstaat kan zeer sterk zijn, en zwemmers onverwacht snel tot honderden meters meetrekken. Hierdoor komen elk jaar opnieuw zwemmers in de problemen. Ook bij strekdammen ontstaan muien, maar daarvoor is de muienradar ongeschikt.

Water dat niet verder het strand op kan, stroomt met grote kracht via geulen tussen de zandbanken weer terug naar zee.
Mark.muprhy, via Wikimedia Commons, publieke domein

Modellen

Het stromingspatroon van de zee is met computermodellen te berekenen en tot op zekere hoogte zelfs te voorspellen, als de windkracht, de windrichting, het getij en de ligging van de zandbanken maar exact genoeg bekend zijn. “De wind oefent een kracht uit op de zee. Hij laat het water stromen en wekt golven op”, zegt Van Dongeren. Het getij kan je simpel berekenen, daar zit een regelmatig patroon in. De wind wordt voorspeld met speciale modellen, zoals bijvoorbeeld die van het KNMI. Het is de verplaatsing van de zandbanken die het voorspellen van stroming voor de kust zo ingewikkeld maakt.

Sinds een paar jaar worden de hoogte en de lokatie van deze zandbanken afgeleid uit filmbeelden.“Op de vuurtoren bij Egmond aan Zee staan vijf zogenoemde Argus-camera´s”, vertelt Van Dongeren. “Hier zijn we nu bezig onze modellen te testen.” Ook op Huis ter Duin in Noordwijk, op Hotel Atlantis in Kijkduin, en op de zandmotor in Zuid-Holland staan camera´s opgesteld. Ze worden gebruikt en onderhouden door de TU Delft, de Universiteit Utrecht en Deltares, en ze filmen de branding. Als je de beelden over 10 minuten middelt zie je witte strepen verschijnen: hoe witter deze strepen, hoe ondieper het water.

Test

In augustus 2011 werd voor het eerst getest of de stroming die de modellen berekent overeenkomt met de werkelijkheid. “De bevindingen worden binnenkort gepubliceerd in een vakblad”, zegt Van Dongeren, die dus niet in detail kan treden, “maar het ziet er veelbelovend uit.” In juni van dit jaar werden de metingen herhaald. Studenten van UNESCO-IHE deden metingen aan de stroming op de zeebodem, plaatsten golfmeters en zetten drifters uit– boeien met een GPS zender aan boord om de exacte lokatie in de gaten te houden. De resultaten worden gebruikt om de modellen te verifiëren en waar nodig te verbeteren.

Voorgangers

De onderzoekers van Deltares waren niet de eersten die op het idee kwamen de muien in Nederland beter in kaart te brengen. Willem Verbeek van www.muien.nl ging hen voor. In 2003 begon hij zijn website, om het begrip van muien bij het publiek te vergroten. “In die tijd dachten de meeste mensen nog dat muistromen ontstaan doordat het tij zakt, terwijl ik uit ervaring allang wist dat dat niet het geval was, maar de golven de belangrijkste rol speelden.” Verbeek ontwikkelde zijn eigen model, dat werkt met kansberekeningen op basis van veranderingen in getijden en golfhoogte, maar met niet-bewegende zandbanken. De gegevens komen van meetboeien in de Noordzee. Dit model berekent dus niet hoe de muien zich verplaatsten, maar voorspelt hoe sterk de muistroom is.

Wat te doen als je in een mui terecht komt?

Kom je in een mui terecht, zwem dan met de stroom mee tot deze afzwakt, en ga daarna weer schuin terug naar de kust. “Of doe desnoods niks, zorg alleen dat je blijft drijven”, zegt Verbeek. In de 23 jaar dat hij lid was van de Egmondse Reddingsbrigade maakte hij diverse reddingen mee. “In één ervan delfde ik bijna zelf het onderspit, wegens gebrek aan conditie.”
Het belangrijkste advies dat Verbeek kan geven is: raak niet in paniek. “Muien zijn op zich niet gevaarlijk, mensen van de reddingsbrigade gaan er af en toe bewust in, om te voelen hoe het is en hoe er weer snel uit te kunnen komen. Er zijn geen ‘monstermuien’ en ze eten je niet op”, aldus Verbeek.

Zwemmers in Bloemendaal aan Zee — Zwemmers, Bloemendaal aan Zee
Pejman Akbarzadeh (Persian Dutch Network), via Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

Effe checke?

Voortaan even en snel de muienradar checken voor je naar het strand gaat, dus? Voorlopig nog niet, zegt Van Dongeren. De tijd dat we met een snelle blik op de computer kunnen zien waar de kust – letterlijk – veilig is, is nog niet aangebroken, waarschuwt hij. “De muienradar is een onderzoeksproject, geen waarschuwingsmodel.” Dat zou het wel kunnen worden, denkt hij, als er genoeg belangstelling voor is. Het zou betekenen dat de hoge plekken langs de Nederlandse kust, zoals hotels, vuurtorens en zendmasten, vol camera´s gehangen moeten worden.

Of dat je straks tijdens het zwemmen in de Noordzee met enige regelmaat een drone ziet overvliegen, dat kan ook.

Bronnen