De moordende hittegolf

In Nederland kan men reikhalzend uitkijken naar een periode met tropische temperaturen. Afgelopen vrijdag was zo’n dag, een sein voor half Nederland om zich direct naar het strand of het terras te begeven. Maar er zit een bekende keerzijde aan dat verhaal. “Gedurende hittegolven overlijden relatief veel mensen”, vertelt Jan Ravesloot, fysioloog aan het AMC-UvA.

Temperaturen boven de 45 graden zijn geen zeldzaam fenomeen in India. Hittegolven keren hier jaarlijks terug. De maanden mei en juni zijn traditioneel de heetste van het jaar alvorens de moessonregens het weerbeeld tekenen. Maar dit jaar was het warme weer zelfs voor Indiase termen extreem. Een Indiase boer uit Andhra Pradesh vertelde aan het persbureau AP dat hij ‘of moest werken met gevaar voor eigen leven, of het zonder eten moest stellen’. Het is een verklaring voor de grote hoeveelheid doden.

Hittegolven in Nederland

Ook Europa heeft steeds vaker last van hittegolven. In 2003 ging Europa gebukt onder een hardnekkige hittegolf die het hele continent teisterde. Volgens de International Disaster Database stierven er in de zomer van 2003 meer dan 70.000 Europeanen als gevolg van de hitte. Daarmee is het de dodelijkste hittegolf ooit gemeten. De sterftecijfers zijn controversieel, aangezien het lastig blijft te bepalen hoeveel mensen er daadwerkelijk sterven van de hitte. Dat er echter sprake was van een enorme oversterfte was duidelijk.

In 2006 kreeg Europa opnieuw te maken met een hittegolf waarbij alleen al in Nederland meer dan duizend doden vielen. Daarop besloot het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport een Nationaal Hitteplan te lanceren. Dit plan heeft als doel om verschillende organisaties tijdig te attenderen op langdurig aanhoudende hitte, om zo de gerelateerde overlast te verminderen of zelfs te voorkomen. In een bijbehorend rapport van het RIVM wordt aangegeven dat gezondheidseffecten van warme weersomstandigheden kunnen leiden tot vermoeidheid, maar ook tot hartfalen en sterfte.

Kwetsbare groepen

“Het zijn vooral ouderen, chronisch zieken en arbeiders die bezwijken onder de zinderende hitte”, vertelt Ravesloot. Het is vaak niet direct de hitte die ervoor zorgt dat mensen sterven. Voor ouderen geldt dat hun temperatuurregulatie vaak minder goed werkt. Door een verminderd dorstgevoel en een verminderd vermogen tot transpireren zijn ouderen kwetsbaar. Uitdroging kan leiden tot verstoring van de bloeddoorstroming van de vitale organen, wat levensbedreigende gevolgen kan hebben. “De meeste oudere mensen en chronisch zieken sterven door hart- en vaatproblemen die ontstaan als gevolg van de hitte”, aldus Ravesloot.

Ook vissers, agrariërs, gemeentewerkers en bouwvakkers kunnen zich niet weren tegen de hitte. Ze lopen daardoor meer risico om uit te drogen en krijgen last van warmte-gerelateerde ziekten. Ze kunnen een zonnesteek oplopen die zich uit in hoofdpijn, duizeligheid en misselijkheid. Wanneer men nog langer aan de hitte blootgesteld blijft, kan het levensgevaarlijk worden voor de patiënt, weet Ravesloot. Men spreekt ook wel van een hitteberoerte. Ook hier zijn ouderen die zich bijvoorbeeld een lange tijd in een ruimte zonder airco bevinden zeer kwetsbaar.

Sterven van de hitte

Enkele waarschuwingssignalen voor een hitteberoerte zijn misselijkheid (braken), wazig zien, spierpijn en een algeheel gevoel van zwakte. Door de hitte kan het lichaam de warmte niet meer goed afvoeren, en stijgt de lichaamstemperatuur tot levensbedreigende hoogtes. De patiënt kan verward of zelfs in shock of coma raken. Wanneer de temperatuur stijgt tot boven de 42 graden, kunnen vitale orgaanfuncties uitvallen en kan de patiënt snel overlijden. Volgens Ravesloot zijn dit extreme gevallen en komt het niet vaak voor. “Het is ook niet zo dat hittegolven complete bejaardentehuizen uitroeien, maar het blijven periodes waarin men waakzaam en alert moet blijven.”