De mierenambulance schiet te hulp

Als heuse gladiatoren trekken ze zo’n twee tot vier keer per dag ten strijde om jacht te maken op de termiet. Onder leiding van een verkenner gaan wel 200 tot 500 Afrikaanse Megaponera-mieren (Megaponera analis) op strooptocht bij termietenheuvels en nemen de overwonnen prooi dan mee terug naar huis. Dit is niet zonder gevaar: de termieten hebben vaak goede verdedigers met sterke kaken en die vechten dan ook terug. Dat sommige mieren hierbij gewond raken is niet ongebruikelijk.

Onderzoekers van het Duitse Biocentre van de University of Würzburg hebben nu ontdekt dat deze mieren die ten zuiden van de Sahara leven, een wel heel bijzonder gedrag vertonen wanneer hun mede-mieren gewond raken. Hierover publiceerden ze onlangs in het wetenschappelijke tijdschrift Science Advances. “Het gaat om gedrag dat nog niet eerder bij insecten is waargenomen”, aldus PhD-student Erik Frank, die meer dan vierhonderd veldslagen van de wilde mieren waarnam in het vochtige savannelandschap van de noordelijke Ivoorkust.

Eerste Hulp

Wanneer zo’n Afrikaanse Megaponera-mier tijdens een gevecht gewond raakt, ‘roept’ de gewonde mier zijn soortgenoten. Dat doet hij door een chemische substantie met de feromonen dimethyl disulfide en dimethyl trisulfide af te scheiden, waarop zijn mede-mieren hem te hulp schieten. Als een heuse mierenambulance tillen ze de gewonde mier op en brengen hem terug naar huis. Opvallend is dat dode mieren steevast achtergelaten worden en dat sluit kannibalisme uit. Ook gewonde mieren van andere kolonies worden niet meegenomen, maar juist weggejaagd. De ambulancebroeders weten dus duidelijk wat ze doen.

Eenmaal terug in de veiligheid van de mierenhoop komt de Eerste Hulp ter plaatse: soortgenoten verwijderen de termieten die nog aan de gewonde mier vast zijn blijven zitten, en de patiënt krijgt de tijd om rustig bij te komen. Sommige mieren verliezen tijdens de strijd ledematen, maar door de reddingsactie en de rust die ze krijgen zijn ze na 24 uur vaak al weer net zo snel als een gezonde mier.

Onverwacht sociaal

Volgens de wetenschappers is dit gedrag een onverwachte ontdekking en erg bijzonder, zeker voor sociale insecten zoals mieren. Dat klinkt tegenstrijdig, omdat je zou verwachten dat sociale insecten hun zieke soortgenoten helpen. Dat is immers iets wat wij mensen sociaal vinden. Maar voor de sociale insecten is de groep belangrijker dan het individu, wat dus betekent dat een gewonde mier minder waard zou zijn. Dat maakt het extra bijzonder dat de gezonde mieren toch een reddingspoging doen.

Voor de gehele mierenkolonie heeft de reddingsactie uiteindelijk ook nut. De onderzoekers observeerden namelijk dat bijna alle mieren die door hun soortgenoten zijn gered vervolgens weer meededen bij nieuwe termietenjachten, soms nog geen uur na hun verwondingen of met een poot minder.