De mammoet komt terug! Hiep, hiep, hoera?

We zijn in Alaska. De stuivende sneeuw is gaan liggen nu onze helikopter is geland. Mijn ogen beginnen te tranen in de ijzige wind hier op de toendra. Voor ons strekt zich een glooiende, witte vlakte uit, met hier en daar plukken bruin en groen van mos en grassen. ‘Piep.’ Onze gids vangt een signaal op met zijn antenne. We volgen hem, het bevroren mos krakend onder onze voeten. Dan steekt hij zijn hand op. Naast zijn laars zien we een pootafdruk zo groot als een koekenpan, een meter verder nog een, en nog een. “Mammoth”, constateert hij. En inderdaad: vanachter een heuvel in de verte doemen de silhouetten op van een landreus die vierduizend jaar lang niet meer bestond. De matriarch van de kudde heft haar slurf en over de toendra schalt een prehistorische trompet. Lange haren wapperen in de wind. De mammoet is terug.

Knutselen met olifanten

Om de mammoet terug te brengen halen de Amerikanen stukjes oud DNA uit bevroren mammoeten uit het poolgebied. Die stukjes plaatsen ze in het DNA van een Aziatische olifant, de meest nauw verwante levende neef van de mammoet. Die gemengde DNA-code zetten de onderzoekers in de eicel van een Aziatische olifant. De bevruchte eicel brengen ze vervolgens in de baarmoeder van een Afrikaanse olifant.

Als het experiment slaagt, komt er strikt gesproken dus nooit precies een mammoet terug. Het bedrijf spreekt daarom ook van een ‘koude-resistente mammoet-olifanthybride’ met bijvoorbeeld kleine oren, meer onderhuids vet en een lange vacht – een ‘mammofant’ in sommige media. “Het is hoogstens een invaller voor de mammoet”, stelt bio-ethicus Bernice Bovenkerk van de Wageningen Universiteit. De IUCN, de grootste natuurbeschermingsorganisatie ter wereld, gebruikt om die reden niet de term ‘de-extinctie’, die suggereert dat uitsterven omkeerbaar is, maar ‘proxycreatie’, het creëren van invallers. “Bovendien komt het dier in een ander ecosysteem terecht. Het dier dat je terugbrengt heeft een ander microbioom (darmbacteriën en andere micro-organismen, red.) en ander gedrag, want het leert van surrogaatouders.” Welke olifant kan een mammoetkalf immers leren leven als een mammoet? De bestaande olifanten kennen de toendra net zo goed als een ijsbeer het tropisch regenwoud.

Dierenleed

Met één mammoet heb je nog geen soort teruggebracht. “Je brengt individuen terug, maar voor een soort heb je een levensvatbare populatie nodig, met genetische variatie”, aldus Bovenkerk. Je hebt genoeg mannetjes en vrouwtjes nodig, en de dieren moeten kleine verschillen hebben in hun genetische code. Dat werkt als een soort verzekering: als de omgeving verandert, zullen er altijd genoeg overleven die zich voortplanten. Die genetische variatie heb je niet als je een mammoet maakt met stukjes DNA, tenzij je het DNA van vele verschillende mammoeten elk in het DNA en een eicel van een Aziatische olifant brengt.

Hoeveel eicellen en draagmoeders van Aziatische en Afrikaanse olifanten moeten we opofferen voordat we een geslaagde mammoet hebben? Beide soorten zijn zelf bedreigd in hun voortbestaan. “Eigenlijk is het een groot dierexperiment”, stelt Bovenkerk. “In dat proces zullen dieren gaan lijden. Het getuigt van menselijke hoogmoed. De motivatie van Colossal is volgens mij vooral dat de technologie cool is en dat ze willen testen wat de mogelijkheden zijn. Daarvoor worden dieren gebruikt alsof het dingen zijn waarop je kunt experimenteren. Veel dieren zullen doodgaan voordat er een levensvatbare en gelijkende ‘mammoet’ is.”

De kans dat de eerste nieuwe mammoet gezond ter wereld komt en blijft leven, is klein. In 2003 deden onderzoekers een poging om de uitgestorven Pyrenese steenbok tot leven te wekken door de laatste steenbok te klonen, met als draagmoeders de Spaanse steenbok of een kruising tussen geit en Spaanse steenbok. Uit 57 pogingen werden 7 dieren zwanger; bij 6 daarvan brak de zwangerschap spontaan af. Uiteindelijk werd één lammetje geboren, maar na een paar minuten stierf het dier vanwege een longaandoening. De Pyrenese steenbok was voor de tweede keer uitgestorven.