De jonge Willem van Oranje

Eenmaal prins vervolgde Willem zijn opvoeding aan het Brusselse hof van Keizer Karel V. Dit bereidde hem voor op een carrière als militair, wat heel normaal was voor een adellijke jongen volgens de conservatoren die het onderzoek hebben uitgevoerd, historici Jeroen Punt en Louis Sloos. Punt: “Willem stond met één been in de moderne tijd van het humanisme en een nieuwe godsdienst (Protestantisme – red.) maar met zijn andere nog vol in de middeleeuwen, met zijn adellijke opvoeding en de etiquette aan het hof.”

Meest hoffelijke ridder

Er komt van alles langs: de jacht, het meedoen aan toernooien, de mode en de bijbehorende wapens uit die tijd, zang, dans en hofregels. Leuk is de scorekaart van ‘team Oranje’, Willem was de aanvoerder, van een toernooi uit 1561. Tien jaar daarvoor, op zijn zeventiende, mocht hij zijn eerste toernooiprijs in ontvangst nemen, en wel voor de meest hoffelijke ridder van het toernooi.

In de zogenaamde ridderzaal staat een kartonnen tafel met archeologische vondsten uit de afvalkoker van het kasteel van Breda van de Naussau’s. Hier zien we de resten van de ultieme delicatesse tijdens feesten en partijen: zwanenpastei. De vleugels waren hiervan afgesneden, om de pastei te decoreren. Verder ligt het mes van Willem zelf op tafel. Dat is wel een bijzondere gedachte: hiermee heeft hij vast in die zwanenpastei gesneden.

Klaar voor militaire carrière

Toen Willem in 1551 achttien werd, kon hij gelijk aan de bak als militair. Landvoogdes Maria van Hongarije gaf hem een volmacht om ervaren militairen ruiters te werven en aan te voeren als hun kapitein-commandant. Zowel deze militaire aanstelling als de wapenuitrusting van deze elitetroepen of lansiers zijn onderdeel van de tentoonstelling.

Getalenteerde onderhandelaar

De jonge prins was niet de keus van Karels militaire adviseurs, in het benoemingsproces tot opperbevelhebber. Dat Willem de positie toch kreeg had te maken met zijn voorzichtigheid. Sloos: “Willem had bewezen dat hij geen roekeloze beslissingen nam en alleen wilde vechten als het niet anders kon. Uit ons onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat Willem in 1555 de opdracht kreeg om de slecht verdedigbare stad Rocroi te veroveren. Hij weet zijn meerderen te overtuigen om het niet te doen, omdat hij die stad zelf ook niet goed zouden kunnen verdedigen.”

Ook bij de vredesbesprekingen in 1559 was Willem aanwezig. Van Karels zoon en opvolger Filips II kreeg hij de persoonlijke opdracht om te bemiddelen tussen beide partijen. Dit resulteerde in de Vrede van Cateau-Cambresis, die hier te zien is. Naast zijn hoge geboorte en de ervaring op het slagveld zorgde ook zijn ervaring in het onderhandelen voor de logische leidersrol die Willem toebedeeld kreeg tijdens De Opstand.

Begin van de Opstand

Na jaren van trouwe dienst aan zijn Spaanse heer, zou Willem zich tegen hem keren. De streng katholieke Filips II vervolgde de Nederlandse protestanten en verhoogde de belastingen. Willem had zo lang mogelijk geprobeerd de wapens te mijden uit angst voor onwettige acties met de wraak van Filips als gevolg. Maar nu, na het geweld van Spaanse zijnde, kwam hij in actie en trok met zijn leger naar de Nederlanden.

Vandaag de dag zien we de Slag bij Heiligerlee, op 23 mei 1568, nog steeds als het begin van De Tachtigjarige Oorlog. Hier won Willems leger de eerste veldslag tegen de Spanjaarden. Ontroerend is het verhaal bij het harnas van Willems broer Lodewijk, dat hier te zien is. Lodewijk wist dat jaar een slag tegen de Spaanse overmacht te overleven door zijn harnas uit te trekken en te vluchten via het water. Vervolgens zou Lodewijk alsnog sterven tijdens die andere beroemde slag, op de Mookerheide in 1574, samen met broer Hendrik. Broer Adolf was al gesneuveld bij Heiligerlee en zo verloor Willem in korte tijd drie broers voor de gewetensvrijheid van de Nederlanden.

Sloos: “Willem van Oranje staat niet bekend als een groots veldheer maar daar zijn we het niet mee eens. Zijn voorzichtige handelen kwam juist voort uit jarenlange militaire ervaring, wat nog wel eens wordt vergeten. En toen de oorlog eenmaal was begonnen, ging hij er vol voor.” Willem zou alleen nooit meemaken hoe het zou aflopen. Filips II had hem in 1580 vogelvrij verklaard vanwege hoogverraad en loofde 25.000 gouden kronen en een adellijke titel uit aan de moordenaar. In 1584 lukte het Balthasar Gerards in Delft om Willem dodelijk te treffen.