De duizendstendans van het schaatsen

Heel even waande schaatser Jan Smeekens zich afgelopen februari Olympisch kampioen op de 500 meter sprint, maar die droom werd kapot gesmeten toen het scorebord een gecorrigeerde tijd weergaf waaruit bleek dat niet hij maar Michel Mulder de snelste was. Smeekens was over twee races geklopt op 12 duizendsten van een seconde.

Koen Verweij keek na zijn race op de 1500 meter naar het scorebord en zag dat er voor zowel zijn naam als die van de Pool Zbigniew Brodka een ‘1’ stond. Na tien seconde gaf het scorebord de doorslag. Verweij was 3 duizendsten van een seconde tekort gekomen voor de gouden medaille. Ontroostbaar droop hij af.

De camera waarmee de finishfoto wordt gemaakt is geen normale filmcamera maar een zogenoemde lijncamera. Deze maakt zo’n duizend beelden per seconde van enkel het begin van de finishlijn. Het beeld dat wordt geproduceerd is maar één pixel breed en dus extreem langgerekt. Het voordeel hiervan is dat de jury na de race de verschillende frames kan terugkijken en kan bepalen in welk frame de schaatspunt op de finishlijn verschijnt. Daaruit rolt dan een eindtijd.

Van den Boogert: “Maar dan is er natuurlijk discussie mogelijk. In welk beeld is de schaatspunt als eerst te zien? Dat is niet altijd even duidelijk. En gezien het aantal beelden dat zo’n camera maakt gaat deze discussie direct over duizendsten van een seconde. Bovendien is dit proces mensenwerk, gedaan door mensen die weten wie er gereden heeft…”

Maar zou zo’n camera niet nog meer beelden per seconde van de finishlijn kunnen maken? Meer beelden betekent immers een grotere precisie. “Als je belt met bedrijven die dergelijke camera’s verkopen dan roepen ze al snel dat hun camera’s tot wel 100.000 beelden per seconde kunnen opnemen”, zegt Van den Boogert. “Prachtig, maar om bij die camerasnelheid voldoende contrast te krijgen is veel licht nodig. Je zou bij de finishlijn dus enorme lampen moeten neerzetten, en dat willen de tv-technici weer niet… Nee, met de huidige camera’s, lenzen en belichting halen we maximaal 4000 beelden per seconde, en dan is het contrast eigenlijk te slecht om goed onderscheid te kunnen maken tussen de verschillende frames.”

Vervormde foto’s

Het is het bestuderen van de fotofinish dat tijd kost en voor pijnlijke situaties als die bij de race van Smeekens en Mulder kan zorgen. Er is namelijk meteen een officieuze tijd bekend uit de lasermetingen die later eventueel gecorrigeerd wordt met de tijd die volgt uit de fotofinish. Van den Boogert: “Vroeger was het bij atletiekwedstrijden heel normaal dat het 30 seconden duurde voordat de winnaar bekend was. In die tijd werd de fotofinish onder de loep genomen.”

Het grote verschil met atletiek is dat de schaatswedstrijd over meerdere ritten wordt gereden en dat die tijden met elkaar vergeleken worden. Er worden dus verschillende finishfoto’s naast elkaar gelegd. “In elk van die afzonderlijke ritten heb je te maken met fouten en meetonzekerheden, wat juist het vergelijken van die tijden lastig maakt”, zegt Sierksma.

Verder geven lijncamera’s een vervormd beeld waarmee je goed moet kunnen omgaan, zegt Van de Boogert. Zo’n camera produceert een hele reeks smalle beelden van de finishlijn die wanneer ze achter elkaar worden gezet de illusie geven van een foto. “Soms is op die afzonderlijke beeldlijnen niet goed te zien waar de finishlijn begint en waar de punt van de schaats is. Je moet daar rekening houden met de beperkingen van de lijncamera en snappen hoe de finishfoto opgebouwd is. Je moet die beelden dus niet aan iemand geven die er geen verstand van heeft.”

Van de Boogert is gezien de beperkingen van de lijncamera voor een overschakeling op metingen met lasers die volgens hem aanmerkelijk nauwkeuriger presteren. Hij schat de precisie gezien de snelheid van de schaatsers (1,5 centimeter per duizendste van een seconde) en het feit dat de lasers gedurende race een klein beetje kunnen verlopen, op ongeveer 1/2000 van een seconde. “Overigens kan de fotofinish nog wel gebruikt worden om tijden te controleren”, zegt hij. “Is er iets mis, dan moeten we met de billen bloot en toegeven dat er iets niet goed gewerkt heeft.”

Er is ook nog veel te winnen wat betreft de ‘psychologie’ van tijdsmeting, zegt Van den Boogert. “Hoe verkoop je aan het publiek dat iedere meting, hoe goed ook, een foutmarge heeft? Als je zegt dat het vandaag 18 graden is, dan snapt iedereen dat het ook 17 kan zijn. Maar als een schaatser een tijd rijdt van 34,67 seconden dan denkt iedereen dat dit het is. Als je vervolgens een correctie toepast dan vragen mensen meteen wat er fout is gegaan. Het is aan ons hier zo duidelijk mogelijk uitleg over te geven.”