China bungelt al jaren onderaan de lijst van mensenrechten, ook op het gebied van online vrijheid. En dat terwijl het internet daar een steeds grotere rol inneemt in het dagelijks leven.
In China speelt een steeds groter deel van het leven zich online af. Boodschappen doen, eten bestellen, contact onderhouden met vrienden, busritten betalen, bankzaken regelen – het gaat allemaal via de app WeChat. Deze super-app maakt het leven voor de Chinees aan de ene kant veel makkelijker, maar aan de andere kant wordt het zo ook wel heel eenvoudig voor de overheid om overal bij mee te kijken. En het blijft niet bij meekijken: niet alleen wordt nagegaan wat je doet, maar ook wat je leuk vindt en met wie je omgaat. En als het de overheid niet bevalt, wordt er ingegrepen. Een overheid die boetes uitdeelt als je je grootouders niet genoeg bezoekt? Dat klinkt doodeng.
De Britse Carwyn Morris onderzoekt aan de Universiteit Leiden hoe het internet het dagelijks leven in China beïnvloedt. Hij kijkt ook naar welke effecten het Chinees internet heeft in Europa. Morris woonde van 2005 tot 2009 voor zijn studie in China. Eén ding viel hem destijds meteen op: “Iedereen, elke jongere was net zo technisch onderlegd als ik of zelfs meer tech-savvy.” Morris was onder de indruk van de online capaciteiten van de mensen om hem heen. “Bijvoorbeeld een meme rond videogames die in Europa op dat moment alleen bekend was bij een nichegroep mensen, werd in China door iedereen in hun dagelijks leven gebruikt. Hoe mensen het internet gebruiken en hoe ze de online cultuur als onderdeel van hun dagelijks leven beschouwen – alles was zo’n vijf à zes jaar verder dan in het Verenigd Koninkrijk. De online cultuur was toen al zo’n alomtegenwoordig onderdeel van het leven van een jonge Chinees!.”
Carwyn Morris.
Eigen collectie Carwyn MorrisHet internet geeft niet alleen de Chinese overheid de mogelijkheid om het volk te controleren, het geeft ook mensen de mogelijkheid om elkaar op te zoeken: het internet als grote verbinder en manier om samen een vuist te maken. Ook bij covid zag je dat mensen elkaar opzochten en massaal in opstand kwamen tegen het zero tolerance-beleid, zowel online als in het echte leven. Dat werkte: de overheid paste het beleid aan. Misschien wel een kleine overwinning voor het Chinese volk.
Wat kan Europa leren van Morris’ onderzoek naar het digitale leven in China? “Het idee van het online gerucht was een heel groot onderwerp op het Chinese internet en in Chinese bestuurskringen. Het equivalent in de westerse wereld is misinformatie, desinformatie of nepnieuws. Zo’n tien jaar voordat Europese en Amerikaanse regeringen deze problemen expliciet gingen aanpakken, werden ze al aangepakt in China. Ook wat betreft de opkomst van online influencers en beroemdheden loopt China jaren voor. Ik onderzoek of we kunnen begrijpen wat er overal ter wereld gebeurt door te kijken naar wat er in China is gebeurd.”
Culinaire hoofdstad
De scheidslijn tussen het Chinese en het niet-Chinese internet wordt steeds groter. Wanneer mensen uit China migreren over de wereld, blijven velen van hen het Chinese internet gebruiken: WeChat (de superapp voor bijna al je online zaken), Douyin (Chinese versie van TikTok), Xiaohongshu (ook wel RED, Chinese tegenhanger van Instagram). Morris: “Dus zelfs wanneer ze fysiek buiten China zijn, speelt hun digitale leven zich nog af binnen de Volksrepubliek. Dus de informatie die ze consumeren, wordt nog steeds op dezelfde manier gecensureerd als binnen de Volksrepubliek. Veel Chinese mensen in Nederland halen bijvoorbeeld hun informatie over de verkiezingen uit WeChat-accounts. Maar die versie van Nederland die daar wordt besproken, zal er een zijn die dichter bij de politiek van China staat, omdat bepaalde kwesties niet op het Chinese internet besproken mogen worden. De gebruikers blijven zo, terwijl ze de wereld rondreizen, binnen deze Chinese digitale informatiebubbel.”
Morris kijkt bij het effect van het gescheiden Chinese internet naar serieuze zaken als hoe het de politiek beïnvloedt, maar ook naar lichtere onderwerpen. Waarom is bijvoorbeeld Düsseldorf een van de populairste steden op het Chinese internet? Het antwoord: het draait allemaal om het eten. “Ik was met vrienden in Amsterdam en via onze Chinese social media werden berichten gepusht over Düsseldorf. We snapten niet waarom: Amsterdam is een behoorlijk coole plek, waarom zouden we naar Düsseldorf gaan? Maar op de Chinese social media, die door Chinezen over de hele wereld worden gebruikt, maar die niet echt aansluiten bij de sociale media van Meta, staat Düsseldorf bekend als dé culinaire hoofdstad. Er zijn in Düsseldorf ook heel veel Aziatische restaurants.”
Grenzen
Morris begon zijn onderzoek met kijken naar digitaal activisme en migratie (zie het kader ‘Veranderde vraag’ hierboven). Inmiddels kijkt hij dus meer naar de eigenaardigheden van met name het Chinese internet. “Wat kunnen we leren? En wat is de relevantie voor de rest van de wereld? We zouden kunnen zeggen dat China een digitale grens heeft met de Grote Firewall, een muur die het Chinese internet afschermt van de rest van de wereld. Maar wat de Europese Unie doet met de AVG is in zekere zin vergelijkbaar. Het is gewoon een ander niveau van grens.”
Is het gemakkelijk voor Morris om die grenzen over te gaan, te schakelen tussen de twee internetvarianten? “Het wordt steeds moeilijker om goed te navigeren op het Chinese internet zonder een VPN, omdat veel van de diensten geo locked zijn. Dus ze werken niet goed, tenzij de software denkt dat je in China bent. Of je hebt een Chinees telefoonnummer en een ID-kaart nodig, want het moet gekoppeld zijn aan je identiteit. De diensten worden daardoor steeds moeilijker te gebruiken, wat het steeds lastiger maakt om onderzoek te doen naar China. ”
Het onderzoek doen ín China wordt Morris ook steeds lastiger gemaakt. “In de loop van de coronapandemie werd de onderzoeksomgeving steeds een beetje vijandiger, met meer staatsparanoia over onderzoek aan buitenlandse universiteiten. Ik dacht dat ik relatief neutraal was in academische zin. Maar mijn vrienden van Chinese universiteiten zeggen: dit zou je niet kunnen publiceren als je hier zou werken. Mijn onderzoek ligt dus toch wel behoorlijk gevoelig.” Morris hoopt binnenkort weer naar China te gaan voor een onderzoek op het gebied van de modescene op dit moment, komt hij het land nog wel in? “Ik weet nog niet of ik een visum krijg, we zullen zien.”
Twee fysieke werelden
Volgens Morris is een van de interessantste dingen die we van China kunnen leren, hoe de overheid omgaat met het internet. “Ik ben een relatief progressief denkend persoon die het oneens is met veel van wat er in de Volksrepubliek gebeurt op het gebied van bestuur, maar tegelijkertijd denk ik dat er een noodzaak is om het internet te reguleren. Door naar China te kijken, kunnen we tot op zekere hoogte zien hoe bepaalde vormen van regulering zouden kunnen werken of wat niet zou kunnen werken. Kijken naar hoe China, maar ook Rusland of de VS omgaan met internetregulatie, een lijn trekken en vervolgens bepalen waar we op deze lijn willen zitten.”
Het steeds meer versplinterde internet, de steeds hardere grens tussen de digitale werelden levert voor Morris niet alleen problemen op met zijn onderzoek, het heeft ook persoonlijke invloed. “Het maakt het veel moeilijker voor mij om in contact te blijven met mijn vrienden in China. Je ziet elkaar minder vaak op social media, en dat maakt het lastig om elkaars wereld te ervaren. Het scheidt mensen; ik denk dat deze grens mensen uit elkaar drijft.” De kloof in de digitale wereld, leidt dus ook tot twee verschillende fysieke werelden. “Internetonderzoek gaat niet over het onderzoeken van dat afzonderlijke deel van je leven. Het ís gewoon het leven nu.”
