Wat is er deze zomer fijner dan onderuitgezakt in een strandstoel een goed boek over wetenschap lezen? Er verscheen een hoop moois dit jaar. Alle redacteuren van Kennislink raden je daarom weer hun favoriete populairwetenschappelijke boek van het afgelopen jaar aan.
Het was een nek-aan-nekrace met twee duidelijke favorieten. Uiteindelijk heeft ‘De Poolgebieden voor in bed, op het toilet of in bad’ van Nienke Beintema het met een verschil van 36 stemmen nipt gewonnen van ‘Robots, Aliens & Popcorn’ van George van Hal.
De ondernemende burger. De woelige wereld van lokale initiatieven
Door Marcel Ham en Jelle van der Meer
Een boek met als titel de ondernemende burger klinkt misschien wat inspannend als vakantieboek… Maar laat je niet afschrikken. Dit boek geeft een fascinerend inkijkje in het reilen en zeilen van 12 lokale initiatieven, waaronder een ‘doe-het-zelf’-daklozenproject, een Alevitisch buurtcentrum en een heus dorpszwembad.
Het veldwerk van de auteurs levert bovendien verrassende inzichten op. Zo maken ze korte metten met theorieën in de Sociale Wetenschappen dat de slaagkans van lokale initiatieven groter is als die door burgers zelf opgezet zijn: projecten die (deels) gefaciliteerd zijn door de overheid, kunnen minstens zo duurzaam zijn. Ook het hebben van een gezamenlijk verhaal over het initiatief dat ‘samenbindt en voor een identiteit zorgt’ blijkt een succesfactor. Te midden van enkele geslaagde burgerinitiatieven zijn er echter ook genoeg die kopje-onder dreigen te gaan, door gebrek aan belangstelling of weerspannige gemeentelijke regelgeving. De regering kan burgeninitiatieven dan ook niet zonder meer gaan inzetten om de eigen rol te verminderen, waarschuwen de auteurs. Door hun woelige karakter blijven ze eerder aanvullend dan een alternatief daarvoor. – Marloes van Amerom, redacteur Maatschappij –
Lees meer over ‘De ondernemende burger’
——
Wat als?
Door Randall Munroe
Dat een populaire internetstrip ook prima tot zijn recht komt op papier bewijst Wat als? van Randall Munroe. De maker van xkcd (‘a webcomic of romance, sarcasm, math, and language’) geeft in zijn boek serieuze wetenschappelijke antwoorden op absurde hypothetische vragen, een kunst die hij de afgelopen jaren op zijn blog heeft geperfectioneerd.
Wat als een honkbalpitcher een bal met 90 procent van de lichtsnelheid aangooit? Wat als we allemaal met een laserpointer op de maan schijnen? Wat als alle mensen op aarde tegelijk springen? Wat als je een mol mollen hebt? De antwoorden daarop zijn even verrassend als hilarisch, zeker omdat Munroe zo grondig is. Hoewel hij van huis uit natuurkundige is beantwoordt hij ook vragen uit de sociale of taalwetenschappen. Munroe is op alle vlakken meester in het vinden van analogieën en een vaak absurde maar begrijpelijke uitleg. Het boek is bovendien geïllustreerd met de typische draadfiguurtjes van xkcd. En tot in de voetnoten doorspekt met humor. Inpakken! – Roel van der Heijden, redacteur Natuurkunde & Techniek –
——
De taalhacker
Door Gabriel Wyner
De taalhacker is het beste boek dat ik de afgelopen jaren heb gelezen over taal. Het is grappig, het is leerzaam, en het kan het begin zijn van een nieuwe hobby: talen leren. Zelf spreekt Wyner naast zijn moedertaal nog een handjevol talen, die hij zichzelf heeft aangeleerd. In dit boek doet hij op enthousiasmerende wijze zijn technieken uit de doeken, die hij ook nog eens wetenschappelijk onderbouwt.
Zo laat hij zien dat je iets beter onthoudt, als je zoveel mogelijk verbindingen weet te leggen in je hersenen. Dat doe je door een woord of zin niet alleen visueel, maar ook auditief op te slaan, het liefst nog met een sterke emotie erbij. Ik schreef er al uitgebreider over op Kennislink.
Wyner helpt je op weg nieuw te leren taalvormen aan je eigen persoonlijke herinneringen te koppelen, zodat je ze maar één keer hoeft te leren. Een van zijn principes is namelijk: zo lui mogelijk zijn. Ideaal dus voor op vakantie. Kun je lekker zonder schuldgevoel in je strandstoel blijven liggen. En ook nog indruk maken met je pas verworven talenknobbel. – Mathilde Jansen, redacteur Taal & Spraak –
Lees meer over ‘De taalhacker’
——
Dit kan niet waar zijn
Door Joris Luyendijk
Volgens Joris Luyendijk is de bankensector als een jumbojet waarvan onderweg een motor in brand vliegt, en pas dan komen de passagiers erachter dat er niemand in de cockpit zit. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Om die vraag te beantwoorden, dook hij twee jaar onder in de City, het financiële centrum van Londen, en sprak – meestal in het geheim – met honderden werknemers van grote banken. Daarvan deed hij eerder verslag in een rubriek in NRC Handelsblad.
Hij analyseert de bankensector als een antropoloog die in het oerwoud een onbekend volk aantreft. Dat volk bestaat uit karaktertypes als Neutralen, Koele Kikkers, Waanbankiers en Masters of the Universe. Talrijk is het ook: alleen al in de City zijn een kwart miljoen mensen permanent bezig geld van de ene stapel naar de andere te verplaatsen. Wie leest hoe de sector voor een groot deel op bluf en drijfzand is gebouwd, waardoor de plotselinge crisis van 2008 zich elk moment kan herhalen, ligt waarschijnlijk verminderd gerieflijk op het strand van zijn vakantiebestemming – zeker in Griekenland.
Maar wie de rubriek in NRC gemist heeft, en echt wil begrijpen wat de financiële sector is, heeft met ‘Dit kan niet waar zijn’ iets in handen dat heel wat informatiever is en dieper gaat dan de zoveelste rel over een bonus. – Arnout Jaspers, redacteur Wiskunde –
Lees meer over ‘Dit kan niet waar zijn’
—-
Moody bitches
Door Julie Holland
De Amerikaanse psychiater Julie Holland schreef een ode aan de ‘moody bitch’. De moderne vrouw die haar cyclische buien en gevoelens omarmt. Ze zijn haar kracht en geen zwakte. Holland behandelt verschillende levensfasen van vrouwen: van puberteit tot en met de fase na de menopauze en geeft adviezen over voeding, gezondheid en seks. Want de moderne vrouw is succesvol, heeft humor, is leidinggevend, verzorgt, verleidt, en heeft stijl. Maar ook slaapt ze te weinig, heeft te veel stress, te weinig seks en slikt steeds meer pillen. Over dat laatste vertelt Holland al in het begin een schokkend feit. Amerikanen vormen 5 procent van de wereldbevolking, maar gebruiken 50 procent van de totale productie aan medicijnen en maar liefst 80 procent van alle pijnstillers.
Holland verklaart de oorlog aan dat overmatige pillengebruik. Met name voor het overmatige antidepressivagebruik heeft ze geen goed woord over. En tot op zekere hoogte moet ze ook weinig hebben van ‘de pil’. Deze pillen houden ons namelijk ‘weg bij onze natuur’. ‘Moody bitches’ is in Amerika een gigantische bestseller. Oprah ging er al met de televisierechten vandoor. Of het in het nuchtere Nederland net zo’n succes wordt, vraag ik me af. Het leest makkelijk weg, staat vol met rake observaties en bevat veel goedbedoelde adviezen. Maar op een gegeven moment wil je ook weleens een zin lezen die niet over hormonen gaat en bovendien is er op haar stelligheid ook wel wat aan te merken. Want zijn we wel echt slechts de optelsom van onze hormonen? – Anne van Kessel, redacteur Biologie –
Lees meer over ‘Moody bitches’
—-
Sleutelen aan de mens
Door Paul Witteman en Rob de Lange
Dankzij DNA- en stamcelonderzoek kunnen we steeds verder ingrijpen in het lichaam. Door technologische ontwikkelingen komen er apparaten beschikbaar die we in ons lichaam kunnen brengen of aan ons lichaam kunnen koppelen. Aan de andere kant krijgen robots steeds meer menselijke eigenschappen aangemeten. Waar ligt straks de grens tussen mens en machine, vragen onderzoeksjournalist Rob de Lange en programmamaker Paul Witteman zich in ‘Sleutelen aan de mens’ af. Zij spreken met wetenschappers, beleidsmakers, zakenmensen en patiënten op zoek naar een antwoord op die vraag.
Het boek staat vol mooie voorbeelden van wat er al mogelijk is. Zo vertellen artsen en patiënten over hun ervaringen met deep brain stimulation en vagina-reconstructie. Beperkingen van technologie worden ook duidelijk. Zo vertelt een verkoper van elektrische protheses dat de nieuwste modellen er weliswaar veel beter uitzien, maar nog steeds niet meer kunnen dan een eenvoudige haak. En al die nieuwe technologieën kosten geld, veel geld. Is het dat wel waard? Want hoe knap de ingrepen ook zijn, uiteindelijk moeten we toch ergens aan sterven. Een interessante vraag om op vakantie eens diep over na te denken. – Elles Lalieu, redacteur Medische Wetenschappen & Synthetische Biologie –
Lees meer over ‘Sleutelen aan de mens’
—-
Waterloo. 200 jaar strijd
Door Jurriën de Jong, Ben Schoenmaker en Jeroen van Zanten
Bij een belangrijk herdenkingsjaar vliegen de publicaties je om de oren, zo ook bij 200 jaar Waterloo. Voor de vakantiekoffer is deze hanteerbare paperback een echte aanrader: het leest als spannende fictie. De auteurs schrijven veel vanuit het oogpunt van de soldaten en gebruiken volop dagboekfragmenten en krantenberichten, hertaald naar modern Nederlands. De eerste zin is een mooi voorbeeld: “Kurrk, kurrk, kjerk, kjerk. Een waterhoentje en het slaan van een dorpsklok in de verte, dat was alles wat Francois René de Chateaubriand hoorde toen hij op 18 juni 1815 tegen het middaguur Gent via de Brusselpoort verliet.”
Het boek begint met de ontsnapping en terugkeer van Napoleon op het Europese strijdtoneel. Vervolgens leef je mee met de soldaten tijdens de aanloop, de spannende strijd rond, en de afloop van de Slag bij Waterloo. Vervolgens beschrijven de auteurs de herdenking van de veldslag door de tijd heen en de totaal verschillende manieren waarop de deelnemende landen daarmee omgingen. Kortom: spannend, compleet en met mooie illustraties. Wat wil je nog meer tijdens je vakantie? – Marjolein Overmeer, redacteur Geesteswetenschappen –
Lees meer over ‘Waterloo. 200 jaar strijd’
—-
Een sprinter is een stoptrein zonder wc
Door Ronny Boogaart
Een Australische taalkundige wees me er ooit op dat het Nederlands de enige taal is die spreekt van een ‘stoplicht’ in plaats van een ‘verkeerslicht’. De nadruk ligt meer op het stilstaan, dan op de voortgang. Misschien dat een soortgelijk besef de NS ertoe heeft gebracht een stoptrein voortaan ‘sprinter’ te noemen. Klinkt toch net wat positiever. Net als tien minuten ‘extra reistijd’ in plaats van ‘vertraging’.
De Leidse onderzoeker Ronny Boogaart laat in dit boek zien dat taal nooit neutraal is. Woordkeuzes en zinsconstructies zijn nooit een objectieve beschrijving van de werkelijkheid en altijd sturend. In korte, aansprekende hoofdstukken laat Boogaart zien hoe reclamemakers (“Ik zeg doen!”), interviewers (“U wordt kampioen. Wat dan?”) en opiniemakers (‘bijna honderd’ vs ‘nog geen honderd’) hier handig gebruik van maken. Het geleerde kan tijdens de vakantie direct in de praktijk gebracht worden: “Als jij me nou een cocktailtje brengt…” – Erica Renckens, redacteur ‘Over taal gesproken’ –
Lees meer over ‘Een sprinter is een stoptrein zonder wc’
—-
De economie volgens Yanis Varoufakis
Door Yanis Varoufakis
‘Economie is geen wetenschap’ is een titel die ook wordt bekeken door kopers van ‘De economie’ van de Griekse minister van Financiën, Yannis Varoufakis. Hij schreef dit voor zijn puberende dochter vanuit de motivatie dat economie niet moet worden overgelaten aan economen. Het 189 pagina’s tellende boekje, letterlijk en figuurlijk licht, is toegankelijk en helder geschreven. Geen complexe economische theorieën om je doorheen te werken.
Economie is dan misschien geen harde wetenschap, het raakt wel aan de vele (bèta-)thema’s die op Kennislink verschijnen. En die raakvlakken lijken zich uit te breiden. Economie is ook klimaat, nu we erachter komen dat CO2-reductie niet werkt door een falend systeem van emissiehandel. Economie is ook gezondheid, nu we weten dat patiënten dure behandelingen worden ontzegd. Levensjaren omrekenen in geld is het werk van economen.
Varoufakis, vóór zijn ministerschap professor in de economie, wandelt met zevenmijlslaarzen door de menselijke geschiedenis, met geld, bezit en schuld als centraal thema. Hij beschrijft het fenomeen van de geldcreatie uit het niets, het feit dat geld van middel tot doel is geworden en – heel actueel voor zijn land – de instabiliteit van het bankensysteem. Dit educatieve boek helpt je om vanuit een helicopterview naar de oikonomia te blijven kijken. – Annemieke van Roekel, redacteur Aarde & Klimaat –
Lees meer over ‘De economie volgens Yanis Varoufakis’
—-
Koud Kunstje. Wat kun je leren van de iceman?
Door Wim Hof en Koen de Jong
In Koud Kunstje beschrijft auteur Koen de Jong de koudetraining en ademhalingsoefeningen die Wim Hof – beter bekend als The Iceman – gebruikt om tot zijn extreme prestaties te komen.
Iedereen kan deze methode leren en heeft er baat bij, is de strekking van het boek. Hof claimt zijn autonome zenuwstelsel en immuunsysteem te kunnen beïnvloeden. Hij zegt bijvoorbeeld dat hij met meditatie de reacties van het afweersysteem kan onderdrukken.
De auteur neemt aan de hand van wetenschappelijke inzichten de biologische mechanismen onder de loep die aan dit fenomeen ten grondslag kunnen liggen. Jammer genoeg ontbreekt een literatuurlijst, waardoor het onmogelijk is om na te gaan hoe valide het verhaal is. Zonde, want het is intrigerende materie. – Mariska van Sprundel, redacteur Functionele Moleculaire Systemen –
—-
De Poolgebieden
Door Nienke Beintema
Voor iedereen die best eens een actieve, stoere vakantie wil, maar die toch iedere zomer weer lui onderuit gezakt op het strand of bij een zwembad belandt is ‘De Poolgebieden voor in bed, op het toilet of in bad’ van Nienke Beintema hét vakantieboek. Al deze armchair adventurers komen volledig aan hun trekken. Er zijn verhalen over vreselijke ontberingen van poolreizigers, over de woeste schoonheid van oneindige ijsvlakten, en over het opmerkelijke vermogen van dieren, planten en ook mensen om hier te overleven.
Het is daarnaast een leerzaam boek vol heerlijke feiten en weetjes. Dat je bijvoorbeeld goede regenkleding van zeehondendarmen kunt maken is er zo een. Of dat je lepelblad moet eten om scheurbuik te voorkomen. Je leert wat ‘upwelling’ is, waarom je in Noordelijke streken prima op sneeuw kunt rijden zonder te slippen en hoe je zelf een zonnebril kunt maken van een stuk gewei. Beintema vertelt dit allemaal ontspannen, maar duidelijk met kennis van zaken. En zo enthousiasmerend, dat je volgende vakantietrip richting de Arctis gaat. Heus. – Esther Thole, redacteur Scheikunde –
Lees meer over ‘De Poolgebieden voor in bed, op het toilet of in bad’
—-
Robots, Aliens & Popcorn
Door George van Hal
Wie heeft kaskrakers als Back to the Future en The Terminator niet gezien? Spannende films, maar natuurlijk boordevol sciencefiction. Maar klopt dat wel? Want wist je dat er ook serieus wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan naar tijdreizen?
Wetenschapsjournalist George van Hal ziet veel overeenkomsten tussen films en wetenschappelijk onderzoek. Hij schrijft erover in ‘Robots, Aliens & Popcorn’.
Je leest wonderlijke verhalen over een onderzoeker die zichzelf in een cyborg verandert, net als RoboCop, en over het creëren van bovennatuurlijke helingsgaven, zoals Wolverine. Daarnaast komen onder meer ruimtezeilschepen, wormgaten en aliens aan bod. “Het boek combineert het lichte van films met de zwaarte van wetenschap op een voortreffelijke manier”, schreef ik eerder op Kennislink over Robots, Aliens & Popcorn – Robert Visscher, redacteur Techniek –
Lees meer over ‘Robots, Aliens & Popcorn’
—-
De tuin als lusthof en slagveld
Door Gerda Bosman en Corlijn de Groot
Tuinieren is het hacken van de natuur, de tuin een slagveld waar planten en dieren elkaar op leven en dood bestrijden. Dat is de insteek van het boek “De tuin als lusthof en slagveld”, van Gerda Bosman en Corlijn de Groot.
Zij schrijven over onderwerpen als het woeste seksleven van de schimmel, de lichaamstaal van de boom en tuinieren op de maan. Ze geven doe-het-zelf-tips over wilgenthee bereiden of graffiti maken met mos. En ze vertellen hoe je kan zien of er een lijk in iemands tuin begraven ligt – en hoe diep je moet spitten als je er zelf een wil verbergen.
Het is geen boek dat je van voor naar achteren uitleest, eerder het soort dat je openslaat, waarna je wat rondsnuffelt en het weer weg legt. Alleen dat laatste lukt in dit geval vaak niet. Waar je ook begint: Bosman en De Groot slagen er in je meteen het boek in te slepen. Stoppen met lezen is echt lastig. En wat u wellicht nog moet weten: Het boek is ook hartstikke leuk als je helemaal niet van tuinieren houdt! – Marlies ter Voorde, redacteur Aarde & Klimaat –
Lees meer over ‘De tuin als lusthof en slagveld’
——
