Twintig procent van de Nederlanders draait met enige regelmaat nachtdiensten. Dat heeft invloed op hun biologische klok en daarmee op hun gezondheid. “Door slaaptekort heb je snel een kort lontje.”
Tristan Akershoek (26) is een opgewekte jonge dokter op de spoedeisende hulp (SEH) van het Vlietland Ziekenhuis in Schiedam. Met veel plezier werkt hij op wat misschien wel de meest dynamische afdeling van het ziekenhuis is. Soms is het werk zwaar, bijvoorbeeld tijdens zijn nachtdiensten. Maandelijks draait hij een blok van vier nachtdiensten op rij. Soms is koffie niet meer genoeg om alert te blijven en gaat hij over op cola of energydrink, waar naast cafeïne ook suikers in zitten. “Ik probeer altijd gezond te eten en drinken, maar tijdens mijn nachtdiensten ben ik soms een beetje high van de suiker. Niet goed voor de suikerhuishouding, maar ik ben wel meer gefocust. Ook ’s nachts kan het zijn dat ik plots een patiënt moet reanimeren. Dan wil je geen fouten maken.”
Akershoek legt uit dat nachtdiensten draaien onvermijdelijk is in het ziekenhuis, vooral op de SEH en bij gynaecologie. Zelf kan hij redelijk tegen het wisselende ritme en het slaapgebrek. “De eerste nacht is het zwaarst, want dan kom je net uit een normaal dag-en-nachtritme. Dan moet je doortrekken de nacht in. De tweede, derde en vierde nachtdiensten gaan al beter, hoewel je merkt dat het slaaptekort zich opbouwt.” Nachtdiensten moeten vooral bij je passen, is zijn overtuiging. “Ik ben jong, vind het werk interessant en kan het aan. Ik heb genoeg vrienden voor wie het niets is.”
Licht en donker
Zo’n nachtdienst verstoort onze biologische klok. “Die komt voor in alle organismen”, vertelt Laura Kervezee van het LUMC, expert op het gebied van de biologische klok. Voor dieren, zoals de mens, stuurt die biologische klok het lichaam aan, bijvoorbeeld als het wakker wordt. “De biologische klok maakt dan hormonen aan, die het spijsverteringssysteem activeren, al voordat je iets eet.”
Kervezee is betrokken bij het Bioclock Consortium, een groot onderzoeksprogramma in Nederland, dat in 2021 begon en tot 2027 loopt. ‘De biologische klok zorgt ervoor dat allerlei processen in ons lichaam een 24 uursritme volgen, zoals het slaap-waakritme. Daarmee bereidt de biologische klok ons voor op wat er komen gaat’, aldus het consortium. Die klok wordt aangestuurd door de hypothalamus, een belangrijk regelcentrum in de hersenen dat achter de ogen zit. Hier komen signalen binnen over licht, het belangrijkste signaal voor de biologische klok. Daardoor kan die in de pas kan blijven lopen met de licht-donkercyclus in de buitenwereld.
Bloedsuikerspiegel
Het vakgebied van de biologische klok bestaat al een tijdje, maar pas de laatste twintig jaar komen we erachter hoe belangrijk deze is voor onze gezondheid, vertelt Kervezee. “We weten ook dat nachtdiensten gepaard gaan met een verstoring van de biologische klok. Het heeft op de lange, middellange en korte termijn gezondheidseffecten.” Al ‘op de heel korte termijn’, als mensen in hun nachtdienst iets eten, raakt de bloedsuikerspiegel verstoord, meldt Kervezee. Op de lange termijn kan dat dan weer bijdragen aan de ontwikkeling van suikerziektes. “En op de lange termijn zien we bij hele grote onderzoeken, met honderdduizenden deelnemers, dat nachtdiensten – naast suikerziekte – ook de kans op hart- en vaatziektes en kanker kunnen verhogen. De onderzoeken zijn gecorrigeerd naar bewegings- en eetpatroon van de deelnemers, dus de verstoring van de biologische klok lijkt met de nachtdiensten te maken te hebben.”
Naast nachtdiensten zijn er nog veel meer zaken die de biologische klok kunnen verstoren. Denk aan schermlicht op je telefoon en lichtvervuiling van de nachtelijke hemel. Het Bioclock Consortium heeft daarom meerdere onderzoeksprojecten lopen, zoals hoe voeding en beweging invloed hebben op de verstoring van de stofwisseling en het slaap-waakritme.
Sociale leven
Tijdens zijn blok van nachtdiensten zegt Akershoek afspraken met vrienden in de avond af. “Ik ben dan zo afwezig en niet bij de les, dat ik dat laat. Daarom denk ik dat ik ook niet eeuwig op de SEH wil werken, onder meer omdat je sociale leven aan onregelmatige diensten ten onder gaat.” Net als de jonge SEH-dokter ziet Kervezee dat nachtdiensten effect hebben op iemands sociale leven. “Een bekend fenomeen is dat alleen mensen die er goed tegen kunnen, er ook mee doorgaan. Anderen vallen uit of zoeken een nieuwe baan.” Afhankelijk van hoe goed je ertegen kan, heeft het ook effect op iemands stemming buiten het werk. “Door slaaptekort heb je snel een kort lontje”, aldus Kervezee. “En in een gezinssituatie is het belangrijk om te bespreken hoe je omgaat met nachtdiensten. Ga met zijn allen het gesprek aan over de momenten dat een ouder wel of niet gestoord kan worden.”
Soms zijn nachtdiensten onvermijdelijk, zoals die op de SEH. Vaak kunnen we als maatschappij echter prima af zonder. “Twintig procent van Nederland draait met enige regelmaat nachtdiensten. Willen we dat wel? Als ik een pakketje bestel, dan zie je soms via je track-and-tracecode dat het om drie uur ’s nachts aankomt in de loods”, aldus Kervezee. Daar zijn magazijnmedewerkers bezig met het klaarmaken van een besteld massage-apparaat, kleding of andere zaken die prima kunnen wachten. “Dat kan echt anders. Daarnaast moeten we bewustzijn creëren bij mensen die nachtdiensten draaien, over de gevolgen op hun gezondheid. De wetenschappelijke onderzoeken laten zien hoe belangrijk het is hiermee rekening te houden.”