Een dag kan voorbij kruipen of vliegen. Wouter Kruijne doet onderzoek naar het hersenproces dat hiervoor zorgt. “Pas als een brein niks te doen heeft, vraagt het zich af hoelang iets al duurt.”
Waar een muurklok regelmatig tikt, geldt dat niet voor je breinklok, weet onderzoeker Wouter Kruijne van de Rijksuniversiteit Groningen. Kruijne deed zijn bachelor in Groningen. Daarna deed hij een master en promotieonderzoek in Amsterdam aan de Vrije Universiteit, om als postdoc-onderzoeker naar tijdsbeleving weer terug te keren naar Groningen. “Ik woonde eerst drie jaar in Groningen en daarna tien jaar in Amsterdam”, vertelt de cognitief neurowetenschapper. “Toch heb ik nog heel lang gedacht en gevoeld dat het even lang was, ongeveer fiftyfifty.”
Waarom beleven we tijd soms zo verschillend?
“Een heel belangrijk punt is of je terugkijkt op een periode, of ergens middenin zit. Stel: je hebt in de avond een oersaai feestje. De tijd kruipt voorbij, maar erop terugblikkend lijkt het kort te hebben geduurd. Precies omgekeerd kan ook: op een leuk feest vliegt de tijd voorbij, maar als je er later op terugblikt, voelt het wél als een langere gebeurtenis. Dat heeft alles te maken met de interactie tussen tijd en het geheugen: als we terugkijkend op een periode inschatten hoe lang iets duurt, gaan we na wat we ons nog herinneren. Je herinnert je situaties meer als die bijvoorbeeld verrassend, emotioneel of interessant zijn. Hebben we meer herinneringen aan een periode, dan lijkt deze langer te hebben geduurd.”
Jouw tijd in Groningen was dus interessanter of ‘herinneringsvoller’ dan in Amsterdam?
“Op een bepaalde manier zeker. Omdat ik in Groningen voor het eerst op mezelf ging wonen, maakte ik zoveel nieuwe herinneringen aan dat het achteraf langer leek te duren dan in werkelijkheid.”
Getallen leren
Je hoort ook vaak dat vooral oudere mensen tijd snel vinden gaan. Is dat te verklaren?
“Zeker. Als kind beleef je gruwelijk veel, en alles is nieuw en interessant. Kinderen komen thuis en hebben op school het getal zes geleerd. Wat een beleving! Terwijl als mensen écht oud worden, het leven meer als een sleur kan voelen. Men zegt: jeetje, dit jaar is voorbij gevlogen. Eigenlijk zeg je dan dat er terugblikkend niet zo heel veel nieuws is gebeurd. Je doet minder dat je verrast, simpelweg omdat je minder onderneemt en je veel dingen al hebt meegemaakt.”
Is het moeilijk om tijdsbeleving te meten als wetenschapper?
“Eén van de moeilijkheden is om tijd aan het brein te koppelen. Bij zintuiglijke waarnemingen kunnen we als hersenonderzoekers makkelijk zeggen waar de activiteit zit in de hersenen. Tast, smaak reuk of zicht, we weten bij allemaal om welk stuk van de cortex (hersenschors, red.) het gaat. Voor tijd is zoiets heel lastig of zelfs onmogelijk: het is meer een afgeleide van de zintuiglijke waarneming. Een aanwijsbare bron van tijdsbeleving is er niet. Dat maakt onderzoek doen lastiger.”
Is er een evolutionaire reden dat we tijd verschillend beleven?
“Ik zou het eerder omdraaien: evolutionair gezien hebben we er niet zo veel last van dat er wat ruis op je tijdlijn zit. Het is niet zo erg dat ik niet goed kan inschatten hoe lang ik in Groningen woonde. Toevallig komt er binnenkort wel een publicatie uit van onderzoekers uit ons wereldje, waar wij al heel lang naar uitkijken. De onderzoekers lijken te stellen dat als we bepaalde informatie zien die onze tijdsbeleving vertraagt, dit als nut heeft dat we de informatie dieper of intensiever verwerken. Een interessante hypothese die voor hun onderzoek lijkt op te gaan, maar niet voor alle situaties. Ook bij een saaie werkvergadering vertraagt de tijd immers en dat lijkt me evolutionair gezien geen belangrijk moment.”
Saaiheid
Wat gebeurt er met je brein als je plezier hebt in je werk?
“Als je heel veel lol hebt in je werk, dan zijn de neuronen (zenuwcellen die informatie overbrengen naar andere zenuwcellen, red.) in je brein enthousiast aan het vuren. Dat zorgt voor veel herinneringen. Je leeft in het moment en hebt geen aandacht voor de tijd, maar voor de inhoud.”
Vaak hoor je dat mensen die het niet naar hun zin hebben in hun baan, worstelen met hoe langzaam de tijd gaat. Wat gebeurt er in je hersenen als je je verveelt?
“Dat is vergelijkbaar met wat oude mensen ervaren: er is weinig stimulatie en er wordt weinig opgeslagen in het brein. Omdat je niet zo heel veel doet, ben je eerder geneigd te denken: hoelang ben ik al niks aan het doen? Een baan kan door die tijdsbeleving en het nadrukkelijk denken aan de klok heel zwaar voelen, al spreken ze in de arbeids- en organisatiepsychologie veel vaker over saaiheid dan over tijdsbeleving.”
Tekeningetjes maken tijdens een vergadering zorgt ervoor dat je minder bezig bent met hoelang het duurt.
FreepikHeb jij nog tips voor mensen om een vergadering sneller te laten lijken en een baan leuker te maken?
“Pas als een brein niks te doen heeft en niet geprikkeld wordt, vraagt het zich af hoelang iets al duurt. Het allerbeste is daarom als je enthousiast en vrolijk meedoet. Als een vergadering zo saai is dat dit niet gaat, dan kan de meeting worden opgeleukt, zodat de vergadering zelf afleiding biedt. Dat is vooral een managementtaak. Je kan jezelf ook afleiden met doodles maken: in een schriftje tekeningetjes en patroontjes tekenen, zodat je minder bezig bent met de tijd. Een nieuwe baan kan ook uitkomst bieden. Over het algemeen is mijn boodschap in ieder geval een heel simpele: als tijd te traag voelt, ga dan wat leuks doen.”