'Criminelen proberen gemeenteraadsverkiezingen te infiltreren'

John F. is de leider van een omstreden plaatselijke motorclub die betrokken is bij drugshandel. Hij moedigt zijn zus Maaike, die alweer een poosje werkloos is, aan de lokale politiek in te gaan. Dan heeft ze iets omhanden en met haar vlotte babbel zal ze het vast goed doen. Ook zal ze hem en zijn vrienden zo vast nog eens kunnen helpen met iets. Maaike besluit ervoor te gaan en stelt zich kandidaat bij een politieke partij die ze wel ziet zitten. Die is blij met haar aanmelding; zo makkelijk is het niet om kandidaten te vinden. Nadat haar partij flink wat stemmen trekt, belandt Maaike op het pluche van de gemeenteraad.

Hoewel bovenstaand verhaal fictief is, is het tegelijkertijd representatief voor de manier waarop de onderwereld kan infiltreren in de lokale politiek, vertelt Emile Kolthoff. “Ze schuiven daarvoor mensen naar voren die, in tegenstelling tot zijzelf, geen strafblad hebben. Maar die tegelijkertijd wel bereid zijn hand- en spandiensten voor hen te verrichten.” De hoogleraar Criminologie (Open Universiteit) en lector Ondermijning (Avans Hogeschool) onderzoekt hoe de onderwereld voet aan de grond probeert te krijgen in de legale bovenwereld.

Criminele tentakels

Ofschoon er geen precieze cijfers zijn over dit fenomeen, hebben overheidsorganisaties die zich bezig houden met misdaadbestrijding ‘sterke aanwijzingen’ dat criminele organisaties de komende gemeenteraadsverkiezingen zullen proberen te infiltreren in de lokale politiek. Deze informatie komt bijvoorbeeld van vertrouwenspersonen bij gemeenten. Ook eerdere arrestaties van enkele gemeenteraadsleden die banden bleken te hebben met de onderwereld lijken een teken aan de wand, evenals een aantal recente peilingen onder zittende raadsleden.

Om gemeenten weerbaarder te maken tegen criminele infiltratie – ook via de aankomende gemeenteraadsverkiezingen – richtte Kolthoff samen met het door de overheid gesubsidieerde Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid een Expertteam Ondermijning op. Dit team verstrekt gemeenten advies op maat.

“Als criminele organisaties hun tentakels in de gemeentepolitiek krijgen, gaan hun belangen lokaal steeds meer de dienst uitmaken. Een beetje zoals de maffia in Zuid-Italië op sommige plekken feitelijk de baas is. Dat moeten we natuurlijk koste wat kost voorkomen,” zegt Kolthoff daarover.

Hoe kunnen politieke partijen het beste voorkomen dat stromannen van plaatselijke criminele organisaties zich in hun gelederen nestelen?

“Infiltratie voorkomen begint en staat met een grondige screening van je kandidaten. Dus niet slechts op strafblad, maar veel breder. Neem het geval van de fictieve Maaike. Ik zeg niet dat een familielid van iemand die lid is van een criminele bende zich niet kandidaat mag stellen voor een politieke partij. Maar het partijbestuur in kwestie dient dan ten minste in gesprek te gaan met zo’n kandidaat over die banden en hoe die het functioneren zouden kunnen beïnvloeden. Dat geeft ook een belangrijk signaal af: wij letten als partij hierop.”

Ook gemeenteraadsleden die geen banden hebben met de georganiseerde misdaad, kunnen door partijen in de onderwereld onder druk gezet worden om hun ogen en oren te worden in het stadhuis. Hoe kunnen gemeenten de slagingskans van dergelijke acties zo klein mogelijk houden?

“Door voorzieningen in te richten die gemeenteraadsleden in zo’n geval kunnen helpen – en het bestaan daarvan vervolgens duidelijk te communiceren. Je kunt dan bijvoorbeeld denken aan een speciaal meldpunt of een vertrouwenspersoon waar ze naar toe kunnen stappen. Ook voorlichting over eventuele politiebescherming die gemeenteraadsleden kunnen krijgen als ze zich bedreigd voelen, kan onderdeel zijn van zo’n plan.”

Stel, er komen toch stromannen van criminelen in de gemeenteraad terecht. Wat kan een gemeente dan nog doen om daar grip op te krijgen?

“Allereerst is een alerte houding van collega-raadsleden, het college van B&W en ambtenaren onmisbaar. Daarnaast zou de inzet van moderne technische snufjes een handje kunnen helpen. Als je plotseling grote hoeveelheden geld opneemt of anderszins afwijkend gedrag vertoont, krijg je tegenwoordig al snel een mailtje van je bank om te checken of alles oké is. Gemeenten kunnen dergelijke elektronische waarschuwingssystemen gebruiken om zich te laten attenderen op raadsleden die ongebruikelijk gedrag vertonen.”

“Zo’n systeem zou bijvoorbeeld kunnen bijhouden over welke dossiers raadsleden vragen stellen aan ambtenaren. Als dat dossiers zijn waar ze niets mee te maken hebben, is dat een mogelijk signaal. Net als wanneer raadsleden met hun pasje wel heel vaak het stadhuis betreden als er verder niemand is. In zo’n geval zouden die mogelijkheden ook tijdelijk bevroren kunnen worden, tot een daarvoor aangewezen persoon binnen de gemeente die acties als noodzakelijk beoordeelt. Dergelijke checks maken het gemakkelijker mollen in gemeentehuis het vizier te krijgen. Maar dat is niet alles. Doordat die moeilijker aan gevoelige informatie kunnen komen, kunnen ze zolang ze operatief zijn minder schade aanrichten. Maar het liefst wil je met een goede screening voorkomen dat zulke maatregelen überhaupt nodig zijn.”