Cherrypickend door de Kantiaanse traditie

Zij werkten voor het eerst de psychologische theorieën in Kants leer uit, maar niet altijd overtuigend. Dit veroorzaakte een splitsing onder de Kantianen en zij waren in twee kampen te verdelen. Sperber: “De psychologische Kantianen vonden dat filosofische theorieën gebaseerd moesten worden op een psychologische theorie over de werking van de menselijke geest. Het andere deel van de Kantianen vond juist dat de psychologie geëlimineerd moest worden.

Een nu vergeten geluid kwam van de radicale Kantiaan Friedrich Eduard Beneke (1798-1854). Hij was voorstander van het idee om de filosofie maar helemaal te vervangen door empirische psychologie. “Op die manier zou de filosofie gered worden van de ondergang en net zo succesvol worden als de empirische natuurwetenschappen. Deze visie krijgt totaal geen aandacht in de geschiedschrijving, maar was toen heel belangrijk in het debat.”

Psychologie eruit

Sperber toont hiermee aan dat het historisch onjuist is om Kants filosofie los te zien van de psychologie, om de simpele reden dat deze twee wetenschappen in zijn tijd nog niet gescheiden waren. “Die tegenstelling begon pas vorm te krijgen in het midden van de negentiende eeuw.” Aan het einde van de negentiende eeuw was de scheiding tussen filosofie en psychologie definitief geworden. Het waren twee aparte wetenschappen die vooral de verschillen gingen benadrukken om de scheiding te legitimeren. Psychologie werd niet langer gezien als een nuttige bijdrage voor de filosofie. Hiervoor wezen filosofen al cherrypickend naar Kants leer.

“Het klopt op zich wel dat Kant kritiek had op de psychologie, maar die is niet los te zien van de tijdsgeest. Er was tijdens zijn leven namelijk een sterke methodologische strijd aan de gang over hoe je het beste de geest kon bestuderen. Kant was bang dat zijn theorieën aan verandering onderhevig zouden zijn als hij ze ophing aan de psychologie. En dat was niet zijn bedoeling, ze moesten voor eeuwig gelden.”

Geschiedenis hersteld

Sperber is niet de eerste die pleit voor meer ruimte voor de psychologie in het werk van Kant. “Sinds de jaren negentig wordt er weer meer gekeken naar psychologie binnen de filosofie, ook bij Kant. Maar dat Kant zich verre van psychologie had willen houden is nog steeds de overheersende mening. Ik wil met dit proefschrift duidelijk maken dat hij veel inspiratiebronnen had, waaronder ook de psychologie. Er bestaat nu te veel de neiging om Kants leer te reduceren tot een coherent programma en ik denk dat dat niet mogelijk is.”

Met dit onderzoek voegt Sperber een vergeten beeld toe aan de Kantiaanse traditie. “De strijd tussen filosofie en psychologie, die tot nu toe buiten beschouwing is gelaten, was heel groot en niet alleen onder de volgers van Kant. Nu ik dit weet, kijk ik ook anders naar andere filosofen en hun werk. Het valt ineens op welk standpunt ze innamen in het debat, voor of tegen de psychologie, en hoe dat van invloed is geweest op hun werk. Maar het allerleukste aan dit onderzoek was om te zien hoe een wetenschappelijke discipline zichzelf langzaam ontwikkeld heeft.”