Businessdokters doen omstreden onderzoek naar alternatief ivf

Oneerlijke conclusies

De studie deed stof opwaaien. Andere wetenschappers vinden de studie onethisch, ondanks de goedkeuring van twee ethische commissies. Daarnaast lijken er dingen niet te kloppen aan de studie zelf. Sebastiaan Mastenbroek, klinisch embryoloog aan het Amsterdam UMC, is het niet eens met de conclusie die de onderzoekers trekken. De cijfers worden volgens hem mooier gebracht dan ze zijn.

“De onderzoekers zeggen dat de embryo’s er gezonder uit zagen met hun methode dan met de standaard ivf-behandeling. Dat klopt inderdaad, als je alleen de gevonden embryo’s met elkaar vergelijkt. Maar we moeten niet vergeten dat de onderzoekers bij veel vrouwen helemaal geen embryo’s terugvonden”, zegt hij. De onderzoekers hebben 134 behandelingen uitgevoerd waarbij de embryo’s uit de baarmoeder gespoeld werden. Bij slechts 56 van die behandelingen werden er embryo’s gevonden – de spoeling lukte dus bij maar 42% van de behandelingen. “Bij de standaard ivf-groep in deze studie werden bij alle behandelingen embryo’s gevonden”, zegt Mastenbroek.

Om de cijfers in perspectief te zien moeten we even terug naar het doel van ivf. Iemand komt bij een vruchtbaarheidskliniek omdat zij zwanger wil worden. “Van de mensen die starten met een ivf-behandeling, weten we dat 75% van de vrouwen minimaal één goed embryo geplaatst krijgt”, zegt Mastenbroek. “Bij de spoelingstechniek zijn de embryo’s misschien van betere kwaliteit dan bij ivf als je alleen kijkt naar de gevonden embryo’s, maar bij meer dan de helft van de spoelingen vinden zij helemaal geen embryo’s.”

Als je zwanger wil worden, dan ben je dus veel beter af met een ivf-behandeling dan met de spoeling. De onderzoekers brengen de cijfers mooier dan ze zijn. Mastenbroek noemt het ‘oneerlijk rekenen’.

Slechte controlegroep

Ook Bart Fauser, emeritus hoogleraar Voortplanting en Gynaecologie aan het UMC Utrecht, is het niet eens met de conclusies die de onderzoekers trekken. De onderzoekers vergelijken de embryo’s die zijn verkregen met de spoelmethode met de embryo’s die zijn verkregen uit normale ivf-behandelingen. Maar omdat bij meer dan de helft van de behandelingen geen embryo’s werden gevonden na de spoeling, is dat een scheve vergelijking. “Hoe representatief zijn de embryo’s die wel gevonden zijn voor de hele groep?” vraagt Fauser. “Dat weten we niet. In onderzoekstermen heet dit een inclusie-bias.”

Daarnaast klopt er volgens hem weinig van de controlegroep. Bij wetenschappelijk onderzoek wordt een nieuwe behandeling bij voorkeur getest ten opzichte van een placebo, een schijnbehandeling. Dat gebeurt alleen als het voor de patiënt veilig is om tijdelijk geen behandeling te krijgen. Door de nieuwe behandeling te vergelijken met de schijnbehandeling kunnen onderzoekers zien of de nieuwe behandeling wel echt verschil maakt. De controlegroep bestond bij dit onderzoek uit vrouwen die een gewone ivf-behandeling ondergingen. “Dat is appels met peren vergelijken”, zegt Fauser. “Het woord controlegroep mag je hier eigenlijk niet eens gebruiken.” Daarnaast is de controlegroep veel te klein om betrouwbare conclusies te trekken: slechts twintig vrouwen kregen een ivf-behandeling. Je kunt niet uitsluiten dat de verschillen op toeval berusten.

Fauser zet ook vraagtekens bij de baarmoederspoeling. Die methode bestaat al sinds een wetenschappelijke publicatie in 1985. “We leven nu in 2020, dus de techniek is 35 jaar geleden bedacht. Waarom is er in de tussenliggende 35 jaar niets mee gebeurd en duikt deze nu ineens op? Dat is opvallend.”

Businessdokters

Bij het onderzoek ging dus een aantal dingen mis: de conclusies klinken mooier afhankelijk van het perspectief dat je inneemt, er is sprake van inclusie-bias en de controlegroep is niet goed opgezet. Daarnaast krijgt het onderzoek bakken vol kritiek over zich heen vanwege de twijfelachtige ethiek. De Amerikaanse wetenschappers trekken zich daar weinig van aan. Op de website van vruchtbaarheidsbedrijf Previvo staat dat de kliniek de spoeltechniek kan toepassen ‘met behoud van de veiligheid van de vrouw en de embryo’s’. “Dat is gewoon niet waar”, vindt Mastenbroek.

Hoe kan het dan dat de techniek wordt gepromoot door het vruchtbaarheidsbedrijf? De eerste auteur van het onderzoek, Santiago Munné, is naast onderzoeker ook lid van de raad van het bestuur van Previvo. Ook de andere onderzoekers verdienen geld aan het bedrijf: zij zijn bijvoorbeeld aandeelhouder, werknemer of mede-uitvinder van een patent van Previvo. Slechts vier van de veertien auteurs zeggen niets te maken te hebben met het fertilisatiebedrijf. Zoals het hoort bij wetenschappelijk onderzoek, is dat netjes opgeschreven onder het kopje ‘belangenverstrengeling’ aan het einde van de publicatie.

In 2007 deed de groep van Mastenbroek een evaluatieonderzoek naar de techniek. In een groot klinisch experiment toonden zij aan dat PGT-A in de praktijk helemaal niet leidt tot een hogere kans op zwangerschap. Sterker nog, de techniek verlaagt de kans. Mastenbroek ondervond destijds veel weerstand tegen zijn onderzoek, maar later kwamen andere onafhankelijke studies met soortgelijke resultaten: PGT-A leidt niet tot een hogere kans op zwangerschap.

De techniek werd aangepast en opnieuw in gebruik genomen, maar nog steeds is het succes ervan twijfelachtig. Nederlandse ziekenhuizen bieden daarom geen PGT-A aan en vrijwel alle Nederlandse wetenschappers preken in het buitenland tegen de behandeling. In privéklinieken in onder andere België en Engeland is PGT-A wel verkrijgbaar en veel Nederlanders gaan er de grens voor over.

De Amerikaanse onderzoekers gebruikten PGT-A bij het onderzoek naar de baarmoederspoeling, zodat zij de hoeveelheid genetische afwijkingen van de embryo’s verwekt in de baarmoeder konden vergelijken met de hoeveelheid afwijkingen van de ivf-embryo’s.

Beïnvloeding van een kwetsbare groep

Met behandelingen zoals PGT-A is veel geld gemoeid, en patiënten hechten veel hoop aan de extra kans op zwangerschap die hen met de techniek wordt beloofd. “Het gaat om een kwetsbare groep mensen met een kinderwens”, zegt Mastenbroek. “Dat moeten we niet onderschatten. Die mensen kun je makkelijk beïnvloeden met angst of hoop. Hoop, want er is kans op een kind. En angst, want als je dit niet doet dan draag je zelf bij aan je kinderloosheid.”

Patiënten willen een hogere kans op zwangerschap, en natuurlijk willen artsen helpen. Alleen zit er ook een groot financieel belang achter deze technieken. Onderzoekers kunnen tegelijkertijd businessmensen zijn, en er baat bij hebben dat hun techniek in een positief daglicht staat. Zelfs als de resultaten van hun onderzoek eigenlijk niet erg positief zijn, zoals bij deze spoeltechniek, komt het voor dat er reclame voor gemaakt wordt op de websites van zwangerschapsklinieken. “De praktijk leert dat je uit elk onderzoek wel één of twee positieve resultaten kunt halen, om die te gebruiken voor positieve publiciteit”, zegt Mastenbroek.

De spoeltechniek van de Amerikaanse onderzoekers staat als controversiële vruchtbaarheidstechniek dus niet op zichzelf. Het bedrijf achter de techniek, Previvo, maakt duidelijk dat de spoeling in de Verenigde Staten op dit moment alleen voor onderzoeksdoeleinden gebruikt mag worden. In Europa heeft de spoeltechniek de CE-markering gekregen. Dat houdt in dat het apparaat aan de Europese richtlijnen voor veiligheid en gezondheid voldoet, en dat het verkocht mag worden op de Europese markt. De CE-markering wordt vergeven op basis van het onderzoek van de fabrikant zelf.