Bitcoin: hype of revolutionair nieuw geld?

In 2008 verscheen een artikel op een obscuur forum van een man met de naam Satoshi Nakamoto. In het artikel beschreef hij het ontwerp van een nieuwe digitale muntsoort, die hij ‘bitcoin’ noemde. Onafhankelijk van alle banken en overheden, en beveiligd met geavanceerde cryptografie om zeker te weten dat het een ‘veilig’ betalingsmiddel is, was de eerste cybervaluta geboren uit een obscuur wetenschappelijk artikel van bedenkelijke herkomst. Satoshi Nakamoto was nergens te vinden en hoewel hij zei Japans te zijn, kwam zijn emailadres van een Duitse server; een pseudoniem?

Minen

Om daar antwoord op te kunnen geven moet je begrijpen dat bitcoins op een aparte manier vervaardigd worden. Ze worden niet gedrukt en er is geen overheid die bepaalt wanneer er meer bitcoins nodig zijn. Sterker nog, je raakt ze geeneens kwijt op het moment dat je ze uitgeeft.

Bitcoins worden verkregen door een proces dat ‘minen’ heet. De associatie met diepe mijnen waarin dappere internetkompels moeten afdalen om met een digitale pikhouweel een muntje te verkrijgen, zijn echter niet juist. Het minen behelst iets heel anders: namelijk het betrappen van andere bitcoingebruikers op fraude.

Het hele bitcoin-protocol is gebaseerd op een ‘peer-to-peer-systeem’ (p2p). Dat betekent dat elke gebruiker óf consument is, óf iets voor het systeem doet. Denk maar aan bittorrent, ook een p2p-systeem. Daarin kan je een consument zijn (wanneer je – vaak illegaal! – series of CD’s of films binnnenhaalt) of je draagt bij aan het systeem (wanneer je ‘seed’, wat bij bittorrent gebeurt tijdens het downloaden).

Checken op fraude

Bij bitcoin werkt het precies hetzelfde. Consumenten zijn diegene die transacties doen met hun bitcoins. De bijdrage aan het systeem bestaat uit het controleren van het systeem op frauduleuze transacties. Nu klinkt dat laatste als veel werk, terwijl het betalen met een bitcoin eenvoudig is. Hoe overtuig je gebruikers dan om toch de (zeer belangrijke) controles uit te voeren?

Door ze te belonen met het geld, is het antwoord van de bitcoin-bedenkers. Iedereen die meedoet met het controleren van bitcoin-transacties maakt kans op een bitcoin als beloning voor het werk. Met elke bitcoin die op deze manier gemined wordt, neemt de complexiteit van de controles toe. Zo moet je steeds langer rekenen om een bitcoin te krijgen, hetgeen verzekert dat de allerlaatste bitcoin praktisch onbereikbaar wordt.

Elke tien minuten een puzzel

In de praktijk gaat dat als volgt: een miner krijgt elke tien minuten een soort puzzel. Deze puzzel behelst alle bitcoin-transacties van de afgelopen tien minuten. De miner moet zo goed mogelijk alle transacties controleren, en alle frauduleuze zaken eruit halen. Ook moet de miner een automatisch gegenereerde puzzel oplossen. Vervolgens bepalen alle miners en gebruikers samen met een soort verkiezing wie de beste oplossing heeft bedacht en de meeste fraudeurs pakt, en die persoon wint vervolgens een bitcoin.

Een mooi idee, waarin de gemeenschap alle transacties checkt, waardoor banken onnodig worden. Er zit echter een groot probleem achter uit een onverwachte hoek: al die berekeningen om te checken of een transactie frauduleus was of niet, kosten heel veel rekenkracht; en dus heel veel stroom. Zóveel zelfs, dat volgens Jan Bergstra de (milieu)kosten onaanvaardbaar worden. “De CO₂-norm zou ruim overschreden worden als het op deze manier doorgaat. Om nog maar te zwijgen over de hoeveelheid geld die je nodig hebt om een winstgevende _mining_-operatie op te zetten.”

Bergstra schat de opstartkosten van zo’n operatie rond de vijftig miljoen. “Daarmee is het hele democratische aspect van de munt ook wel verdwenen. In theorie maakt iedereen nog kans op een bitcoin, maar rijk worden van het minen is erg lastig geworden.”

Hype

Gaat de Bitcoin een succes worden? Of zal het uiteindelijk ten onder gaan? Op dit moment is dat nog onzeker. Wat wel duidelijk is, is hoe hoog de volatiliteit van de Bitcoin is. Van een nacht op negenhonderd naar vijfhonderd de volgende dag, en inmiddels staat de munt zelfs boven de duizend dollar. Is de Bitcoin op weg om ‘ouderwets’ geld te verdringen?

Daarover verschillen de meningen. Bergstra is enthousiast, maar waarschuwt ook. “Bitcoin kan je zien als een technische startup, zoals er zoveel zijn in de Verenigde Staten. Het grote verschil is dat het risico op mislukking van deze startup veel groter is. Aan de hand van de huidige waarde van de Bitcoin heb ik een schatting gemaakt: de kans dat de munt over 20 jaar nog bestaat is 1 op 1000. Met die kans lijkt de huidige waarde te rechtvaardigen – hoe duurder iets is, hoe kleiner de kans dat het blijft bestaan. Dat is een extreem kleine kans op slagen. Aan de andere kant kan de waarde van de Bitcoin ook tot nog veel grotere hoogte stijgen – zelfs als het dan niet overleeft is het als ruilmiddel waardevol.”

Zijn er manieren om de boel te flessen?

Natuurlijk vraag je je nu af, of de boel niet makkelijk te flessen is? Waar computers zijn, zijn hackers. En zeker nu de Bitcoin-koers explodeert wordt het steeds aantrekkelijker om te proberen het systeem te kraken.

Toch is dat volgens experts lastig. Stel je wil een malafide transactie doen, bijvoorbeeld iets kopen met Bitcoins die je de dag ervoor al hebt uitgegeven. Als je zo’n transactie aanmaakt gaat hij het Bitcoinsysteem in en wordt gebundeld met alle andere transacties van de laatste paar minuten. Dat hele pakket gaat vervolgens naar de eerder genoemde miners, die hun rekenkracht op deze transactiepuzzel loslaten. Ze checken alle geldstromen en komen uiteindelijk met een oplossing: de nieuwe verdeling van de Bitcoins.

Zit er een foute transactie tussen, zoals die van jezelf, dan zal dat opgepikt worden door de miners. Deze transactie past namelijk niet in de ‘oplossing’ van het rekenprobleem. De Bitcoins die je onterecht probeerde uit te geven worden zo onherroepelijk geweigerd.

Zelfs de bedenkers van de bitcoin hebben volgens Marc Stevens, onderzoeker van het Centrum Wiskunde & Informatica, geen kans de boel op deze manier te flessen. ‘Alle transacties binnen het systeem zijn volledig openbaar en traceerbaar, slechts de accounts van de gebruikers zijn anoniem. Zelfs de bedenkers van de bitcoin die stiekem geld in hun eigen systeem proberen te pompen zullen door de mand vallen. De miners moeten namelijk akkoord gaan met dergelijke transacties.’

Zwakheden

Maar hoewel de miners continu malafide transacties elimineren kent het systeem toch ook zwakheden volgens Stevens. “Het minen (en dus controleren) van Bitcoin is een gezamenlijke onderneming waarbij het recht van de meerderheid telt. Uiteindelijk wordt altijd een oplossing gekozen, die door het grootste aantal computers wordt geaccepteerd. Iemand die de meerderheid van de rekenkracht controleert kan in principe dus beslissingen forceren, zelfs malafide.”

Stevens zegt dat als de meerderheid van de computers bijvoorbeeld een ‘oplossing’ van het rekenprobleem vindt waarin een deel van de transacties bewust is weggelaten, zij de doorslag zullen geven. “Met een gekaapt netwerk kun je er in theorie voor zorgen dat er helemaal geen transacties meer plaatsvinden. Alle bitcoins blijven keurig op hun plaats, en niemand kan meer betalen. Maar gezien de omvang van het controlerende netwerk lijkt me zo’n scenario niet realistisch. Het kan, maar dan heb je echt enorm veel rekenkracht nodig.”

De waardefluctuatie is volgens De Vries een grote belemmering voor de bitcoin als munt. “Er wordt nu waarschijnlijk druk met de munt gespeculeerd, waardoor de prijs oploopt. Wat we nu zien is een klassieke prijsopdrijving, zoals we die al veel vaker hebben gezien sinds de tulpenmanie in de 17^e eeuw. Wat er dan gebeurt is dat opeens niemand het meer wil, en de prijs instort. Het publiek komt dan van een koude kermis thuis. Vervelend, maar dit is eigenlijk niet te reguleren met zoiets als de bitcoin.”

Ondanks de scepsis begrijpt De Vries de vraag naar bitcoins. “Het is een echt anonieme munt, waarmee je digitaal kunt betalen zonder dat de NSA bij wijze van spreken meekijkt. Ook het internationale karakter van de munt is aantrekkelijk. Als iedereen bitcoins accepteert ben je geen geld meer kwijt aan het wisselen van valuta.”

Falende overheid

Eigenlijk is de huidige populariteit van de bitcoin een teken dat overheden en banken hebben gefaald op dit gebied, aldus De Vries. “De Nederlandse Bank heeft in het verleden zelfs een stokje gestoken voor een digitale valuta , bang om er controle op te verliezen.”

Hij is het dan ook niet eens met Bergstra’s idee dat de bitcoin potentie heeft om het huidige systeem te vervangen. “Ik denk juist dat de banken zelf met een alternatieve digitale munt op de proppen hadden moeten komen. Nu heeft iemand anders dat gedaan, maar de bitcoin is op drijfzand gefundeerd. Ik zie de hele ontwikkeling rond de bitcoin dan ook meer als gezonde prikkel voor de banken om met een alternatief te komen voor betrouwbare en anonieme transacties.”