Biologische appels dankzij hardwerkende bodemdiertjes

Gewapend met een grondboor loopt fruitteler Henri Albers tussen zijn appelbomen door. Hij steekt de boor in de grond naast een bomenrij, draait eraan en haalt zo een aantal happen grond naar boven. Hij gaat door tot aan de maximale boorlengte: 1,20 meter. Eerst komt er vette klei naar boven, donker gekleurd door de vele organische stof in de bovenste bodemlaag. Naarmate de boring dieper komt, wordt de grond steeds zandiger en lichter; dit geeft aan dat er minder organische stof in de bodem zit.

We bevinden ons op de zogeheten ooivaaggronden aan de zuidkant van de Maas in het Brabantse Bokhoven, vlakbij Den Bosch. Albers teelt hier al bijna 25 jaar appels op zes hectare. Verschillende rassen, vooral elstar en santana, oogst hij hier ieder najaar van zijn 17000 appelbomen. Voor een betere bevruchting van de bloesems staan er verspreid in alle rijen ook rassen als topaz en alkmene, die precies op het goede moment in het bloeiseizoen extra veel stuifmeel leveren.

Appels in coma

De bodemsamenstelling van deze vaaggronden, een combinatie van zand en klei, is het resultaat van het in de loop van duizenden jaren door het maaswater aangevoerde slib. Dichtbij de rivier, waar het water sneller stroomde, bezonken vooral de zwaardere zanddeeltjes, terwijl de veel lichtere kleideeltjes langer in het water bleven zweven en pas op grotere afstand van de rivierloop bezonken. Dit proces van sedimentatie zie je terug in de boomgaard van Albers: het land dat verder van de Maas is verwijderd bevat veel meer klei.

Schimmels bestrijden schimmels

De activiteit van bodemorganismen is niet alleen belangrijk voor het vrijmaken van meststoffen, maar ook voor de bestrijding van schimmels die overwinteren op de dode bladeren, zoals appelschurft. Albers: “Als de dode bladeren op de aarde blijven liggen krijgt de schimmel de kans om in het voorjaar zijn sporen vrij te laten en de boomgaard te infecteren. Wij helpen de natuur een handje door de bladeren en takjes te hakselen, zodat bodemdiertjes er makkelijker bij kunnen.”

Appelschurft is een beruchte schimmel die leidt tot bruine plekjes op blad en fruit en tot misvormingen. In de fruitteelt wordt er daarom steeds vaker gebruik gemaakt van schurftresistente rassen, zoals santana en topaz. Maar die resistenties kunnen volgens Albers snel doorbroken worden. Ook bij resistente rassen blijft het voor telers nodig om de schimmels te doden, al hoeft er minder te worden gespoten. Biologische telers mogen maar weinig middelen gebruiken. Spuiten met zwavel is wel toegestaan.

Hoge infectiedruk

De infectiedruk in de fruitteelt is hoog. De meeste chemische middelen die Nederlandse fruittelers gebruiken, zijn schimmeldoders. Rond 1990 was het hoge gebruik voor de overheid de aanleiding om in te zetten op een reductie van het middelengebruik. Dit leidde tot een halvering van de afzet van middelen in het midden van de jaren negentig. Maar in een onlangs door Greenpeace gepubliceerd rapport over de fruitteelt blijkt dat er sindsdien geen verdere daling heeft plaatsgevonden en dat de huidige afzet van pesticiden ongeveer hetzelfde is als twintig jaar geleden.

De hoeveelheid residu op en in het fruit is de laatste jaren wel sterk afgenomen, onder meer doordat supermarktketens hun eigen, aanvullende eisen stellen aan residuen. Om te kijken of deze daling ook weerspiegeld wordt in het milieu in en rond fruitboomgaarden nam Greenpeace bodem- en watermonsters en liet in het laboratorium op basis van een kleine steekproef ook appels uit verschillende supermarkten analyseren. “We hebben gemeten dat zowel de bodem als het oppervlaktewater nog steeds flink vervuild zijn met pesticiden”, vertelt Michiel van Geelen van Greenpeace. De afname van residuen op fruit verklaart hij door gebruik van andere middelen en aangepaste praktijken, zoals eerder in het seizoen spuiten, wanneer er nog geen appels aan de boom hangen.

De milieuorganisatie maakte naast eigen analyses gebruik van gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek, de brancheorganisatie Nefyto en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. “De rol van bodemgezondheid is tot nu toe onderschat”, aldus de campagneleider landbouw. “Steeds meer boeren, tegenwoordig ook de gangbare, gaan met de bodem aan de slag in de strijd tegen allerlei ziekten en plagen. Het gehalte aan organische stof, gewasgezondheid en opbrengst hangen nauw met elkaar samen.”

Schade doorberekenen

Engelsman ziet zich gesteund door de Wereldvoedselorganisatie FAO, met de boodschap dat extensieve agro-ecologische landbouw beter in staat is de wereld te voeden dan de intensieve landbouw. Engelsman: “De agrochemische industrie parasiteert op het landbouwsysteem ten koste van toekomstige generaties. Bodems worden verwoest. Die schade aan het milieu zou je moeten doorberekenen in de producten. Maar dat gebeurt nog niet.”

Biologisch geteelde appels zijn wel duurder en dat is te begrijpen omdat niet alleen de opbrengst per hectare tientallen procenten lager kan zijn, maar ook het teeltrisico groter is. Albers is zelf bodemkundige en werkt al vanaf het begin biologisch. “Het niet kunnen bijsturen met chemische middelen vormt voor fruittelers vaak een drempel om over te schakelen naar een biologische teeltwijze. In Nederland hebben we daarom slechts enkele tientallen gecertificeerde biologische fruittelers. Ons land loopt daarin behoorlijk achter bij andere Europese landen, zoals Duitsland, Zwitserland en Italië.”