Betalen met een lege portemonnee

Pin only, staat er in grote letters op de deur van sportzaak Decathlon aan de Vredenburg, in het centrum van Utrecht. In deze straat zijn meerdere restaurants en winkels die geen contant meer accepteren. “Zonder cash werken we sneller en efficiënter”, zegt Christa Buis, HR-medewerker van dit filiaal van Decathlon. “Het is bovendien veiliger voor het winkelpersoneel, want die kunnen anders te maken krijgen met een overval. Met de zelfscan kassa besparen we op winkelpersoneel.” Persoonlijk zou Buis contant geld niet missen. “Ik heb al een aantal maanden geen cash in handen gehad. Mensen van mijn generatie hebben geen cash meer nodig”, aldus de twintiger.

Daar denkt Rafael anders over. Hij zit op de grond op het Vredenburgplein, voor de ingang van Hoog Catharijne. In zijn handen een kartonnen bekertje met wat muntjes erin. Hij komt uit Polen, heeft geen paspoort en mag daarom niet werken. En daarom is hij dakloos, zegt hij. “Groot probleem dat mensen geen contant geld meer op zak hebben. Veel mensen kúnnen mij niet eens meer geld geven, al zouden ze het willen.”

Gemak

Een op de vijf transacties gebeurt nog met contant geld, stelt Igo Boerrigter, beleidsadviseur bij De Nederlandsche Bank. Hij studeerde aan de TU Delft af op een onderzoek naar het gebruik van contant geld, en ging daarna bij de centrale bank werken. “Het gebruik van contant geld neemt snel af. Nederland loopt in Europa daarin voorop, naast Scandinavië. In Italië en Spanje wordt nog veel meer met contant betaald.”
Waarschijnlijk hebben veel mensen nog wel ergens een potje met muntjes staan, want er is nog enorm veel contant geld in omloop. Cijfers van de Europese centrale bank laten zien dat er op dit moment ter waarde van 1,6 biljoen euro biljetten in omloop zijn in Europa, en voor 33 miljard euro aan euromunten. Dat zijn 144 miljard muntjes.

Veel mensen vinden pinnen en het gebruik van betaalapps makkelijk. Als je je telefoon of pasje maar bij je hebt, kun je overal terecht. Toch hebben er nog 2,6 miljoen Nederlanders veel moeite met de digitale betaalwereld, blijkt uit onderzoek van de Nederlandse Bank. Het zijn vooral mensen in een kwetsbare positie, waaronder ouderen of mensen met een handicap die het lastig vinden. Boerrigter: “Veel jongeren gebruiken zelden of nooit meer cash, veel ouderen kunnen nog niet zonder.”

De Nederlandsche Bank maakt zich zorgen dat het gebruik van cash uit de gratie raakt. Uit jaarlijks onderzoek van De Nederlandsche bank naar het gebruik van contant geld blijkt dat vier procent van de detailhandel geen cash meer accepteert. Dat percentage ligt nog hoger bij bioscopen (22 procent), parkeerplaatsen (16 procent) en apotheken (12 procent).

Het voordeel van contant geld is dat het tastbaar en zichtbaar is en voor iedereen te begrijpen. Fysiek geld maakt duidelijk zichtbaar dat je het maar één keer kan uitgeven. Kinderen leren makkelijker de waarde van geld kennen als ze biljetten en munten zien. Daarnaast biedt contant geld privacy. Niemand hoeft te weten wat je hebt en waar je het aan uitgeeft. Niet alleen criminelen vinden dat handig, er zijn ook veel legitieme redenen om privacy te waarderen. Maar er is nog een ander voordeel van contant geld dat niet zo zichtbaar is, vertelt Boerrigter. Contant geld wordt uitgegeven door De Nederlandsche Bank, de centrale bank van Nederland, en is daardoor publiek geld. Het wordt uitgegeven en gegarandeerd door de overheid. Dit in tegenstelling tot geld dat je overmaakt via een commerciële bank, zoals ABN AMRO, ING of de Rabobank. Dat is privaat geld.

Vertrouwen

“Dat is een belangrijk onderscheid”, aldus Boerrigter. Doordat er publiek geld is, contant geld dus, weten mensen dat ze altijd hun banksaldo kunnen opnemen in contant geld. En ook al doe je dat niet, dat het kán is toch belangrijk. “Die inwisselbaarheid geeft vertrouwen in het financiële systeem”, legt hij uit. Als er steeds minder contant geld gebruikt wordt, is dat niet alleen een probleem voor mensen die alleen met contant overweg kunnen, maar dreigt ook de publieke functie van geld uitgehold te worden.

Toch lijkt de neergang van cash onvermijdelijk. Niet alleen omdat winkels, restaurants en klanten het makkelijker vinden, maar ook omdat het onbetaalbaar wordt. Om biljetten en munten in omloop te houden, moeten er pinautomaten zijn en plekken waar winkeliers geld kunnen storten. Biljetten moeten gedrukt en munten geslagen worden. En er moet beveiligd geldtransport zijn. Dat kost de Nederlandsche bank en commerciële banken geld. Naarmate er minder cash gebruikt wordt, worden de kosten ervan per biljet of munt hoger. Er komt een moment dat contant geld te duur wordt. En als de helft van de winkels geen cash meer accepteert, dan functioneert het als systeem eigenlijk niet meer.

Privacy

Maar hoe zit het dan met de praktische voordelen van contant geld, zoals de toegankelijkheid ervan? Berndsen: “Er zullen veel makkelijker en gebruiksvriendelijker apparaten komen waarmee digitaal betalen voor iedereen toegankelijk wordt. In de toekomst wordt alles digitaal, en mensen zullen daarmee leren leven. Maar het is een traag proces, dat nog jaren zal duren.”

De beveiliging van digitaal geld zal altijd aandacht blijven vragen, zegt Berndsen. “ Cyberdefence is een rat race tussen criminelen en justitie, en dat zal zo blijven. Dat geld gestolen wordt is van alle tijden. Maar het wordt zeker niet minder veilig met digitaal geld.”

Het lastigste punt, zegt Berndsen, is de privacy. Contant geld is anoniem, terwijl digitaal geld altijd te koppelen is aan degene die het gebruikt. Berndsen: “Je zou een versleuteling kunnen toevoegen aan de digitale euro. Die encryptie zou alleen op bevel van justitie opgeheven moeten kunnen worden. Maar dat is een mogelijke kwetsbaarheid in het systeem, want je kan nooit garanderen dat het niet onterecht gebeurt.”

Voorwaarde van digitaal geld is dat er overal elektriciteit is en toegang tot internet. Is het niet verstandig als geld ook in een fysieke vorm blijft bestaan, voor als er een oorlog uitbreekt of een ramp plaatsvindt? “In dat geval zou de overheid distributiebonnen kunnen uitgeven. En om met dit soort scenario’s rekening te houden zou de digitale euro moeten leunen op verschillende elektriciteitsnetten en verspreide datacentra zoals in cloud computing.”