Bestemming: zee en strand, gevaar in het water

Haaien

Haaien behoren, net als roggen, tot de groep van de kraakbeenvissen. Het zijn gespierde, slanke en snelle dieren die door het water jagen op vissen, kreeftachtigen en weekdieren. Het reukvermogen van de haai is zeer sterk ontwikkeld. De detectie van een druppel bloed, opgelost in miljoenen liters zeewater, is voor deze rovers geen enkel probleem. Het leefgebied van haaien beperkt zich in het algemeen tot de kust, op een maximale diepte van 1000 meter.

Bij een beet benadert de haai zijn prooi van onderaf, bijt toe en trekt zich dan weer terug. De bijtkracht van dit roofdier is vergelijkbaar met die van onszelf. Haaien hebben driehoekige tanden met een gekartelde rand. De tanden staan in drie of vier rijen in de bek en zijn altijd vlijmscherp, omdat zij regelmatig vernieuwd worden. Als de haai een tand verliest, groeit er gewoon weer een nieuwe voor terug. Zo verbruikt de haai gedurende zijn leven een paar duizend tanden.

De tanden van de haai staan in drie of vier rijen in zijn bek. Regelmatig verliest de haai een tand. Dan schuiven alle rijen tanden op en groeit er op de achterste rij een nieuwe, vlijmscherpe tand. Op die manier gebruikt de haai tijdens zijn leven een paar duizend tanden.

Haaien hebben een enorme reputatie, maar als mensen worden aangevallen door dit roofdier is dat bijna nooit dodelijk. In 2005 werden er wereldwijd 58 aanvallen gerapporteerd, waarvan er 4 dodelijk afliepen. Meestal is een ongeluk het gevolg van een vergissing van de haai. Wanneer deze, tijdens de schemering, op zoek gaat naar voedsel, laat hij zich leiden door zijn zintuigen. Kleine spoortjes bloed in het water (afkomstig van mensen of andere dieren) hebben een enorme aantrekkingskracht op de haai.

Zie ook:

• Hongerige haai shopt voor voedsel
• Haaien kunnen magnetisch veld waarnemen

Kwallen

Kwallen zijn neteldieren die voor 95% tot 99% uit water bestaan. De meeste soorten laten zich door de stroming van het water meedrijven en vangen onderweg kleine visjes en plankton met hun tentakels. Deze tentakels bevatten netelcellen, die bij aanraking gif afgeven. Prooien worden door dit gif direct verdoofd, maar voor mensen betekent een kwallenbeet meestal niet meer dan een pijnlijke, rode plek op arm of been.

De beet blijft zolang pijnlijk, omdat het gif van de kwal perfect past op de receptoren die pijnsignalen naar onze hersenen sturen. Zolang er gif aanwezig is, blijven de hersenen pijnsignalen ontvangen. Na een kwallenbeet is het zaak om resten van de tentakels, die in de huid zijn achter gebleven, met een pincet te verwijderen. Daarna moeten de netelcellen inactief worden gemaakt, zodat zij geen gif meer afgeven. Azijn is hiervoor uitermate geschikt. Spoel de huid nooit met zoet water, want dit kan de netelcellen juist aanzetten tot het injecteren van achtergebleven gif.

Het Portugees oorlogsschip

Het Portugees oorlogsschip is geen echte kwal, maar een kolonie van vier soorten poliepen (poliepen zijn neteldieren met tentakels die zich meestal ergens aan vast hechten). Elke poliepsoort heeft in de kolonie zijn eigen functie. Zo is er in het oorlogsschip een poliep voor navigatie, een poliep voor het vangen van voedsel, een poliep voor de spijsvertering en een poliep voor de voortplanting.

Het portugees oorlogsschip is een stuk groter dan een kwal, zijn tentakels zijn soms wel 50 meter lang. Het oorlogsschip bestaat uit vier aparte kolonies die allemaal hun eigen functie hebben.

De tentakels van een Portugees oorlogsschip kunnen wel 50 meter lang worden, maar werken verder op dezelfde manier als bij kwallen. Het gif van deze netelige kolonie heeft een andere samenstelling dan dat van de kwal, waardoor een beet van het Portugees oorlogsschip nogal eens verkeerd wordt behandeld. Het gif is niet dodelijk, maar een ontmoeting met het grote neteldier loopt toch niet altijd goed af. Sommige zwemmers raken verstrikt in de lange tentakels van het oorlogsschip, raken door het vele gif verlamd en verdrinken uiteindelijk.

Zie ook:

• BurgersOcean kweekt kwallen
• Oudste kwallen ooit gevonden

Giftige vissen

In onze wereldzeeën zwemmen in totaal ongeveer 250 giftige vissoorten rond. De meeste soorten voelen zich thuis in tropische kustwateren, maar een aantal is ook in onze omgeving goed op zijn plaats. De steenvis, pijlstaartrog en pieterman zijn berucht doordat zij nogal eens in aanvaring komen met badgasten.

De steenvis wordt het meest gezien langs de westkust van Australië. Nou ja, gezien… deze vleesetende vis leeft op de zeebodem en is gecamoufleerd als steen. Omdat de steenvis een voorkeur heeft voor ondiep water, is de kans groot dat mensen per ongeluk bovenop deze giftige vis gaan staan. De rugvin bevat een aantal giftige stekels. Een steek veroorzaakt zeer hevige pijn, waardoor mensen in shock of verlamd kunnen raken. Door warmte kan het gif (dat voornamelijk uit eiwitten bestaat) onschadelijk worden gemaakt, dus is het verstandig om na de steek zo snel mogelijk in een heet bad te gaan liggen.

De pijlstaartrog kreeg een slechte naam nadat ‘crocodile hunter’ Steve Irwin na een steek het leven liet. Toch zijn deze dieren helemaal niet agressief, sterker nog bij gevaar is wegzwemmen vaak hun eerste reactie. Mensen worden dan ook meestal gestoken doordat zij op de rog gaan staan of langs de giftige stekel strijken. Hierbij ontstaat een wond, die kan opzwellen door het gif en geïnfecteerd kan raken door achtergebleven delen van de stekel.

De steenvis is goed gecamoufleerd en erg giftig. Het gif bestaat vooral uit eiwitten waardoor het met heet water gemakkelijk afgebroken wordt.

De pieterman komt onder andere voor in onze kustwateren en behoort tot de meest giftige dieren van Europa. Ook deze vis heeft, net als de steenvis, een aantal doornige stekels bij zijn rugvin. Pietermannen graven zich in ondiep water in het zand in, loerend op prooien. Als zwemmer heb je dus een redelijke kans om een keer op een pieterman te trappen. Ook het gif van de pieterman wordt afgebroken door heet water, maar indien dit niet snel gebeurd kan de pijn van de steek soms maanden aanhouden.

Zie ook:

• Neurotoxinen: de natuur vecht terug (Kennislinkartikel van NIBI)

Zee-egels

De stekels van zee-egels dienen lang niet altijd voor bescherming. Er zijn maar een aantal soorten die gif uit kunnen stoten. De rest gebruikt zijn stekels voor voortbeweging of om zichzelf in te kunnen graven in de zeebodem. Zee-egels scharrelen ‘s nachts met hun mondopening over de zeebodem op zoek naar algen of sponzen. Aangezien deze stekeldieren zich overdag voornamelijk schuil houden onder rotsen, hebben vooral late zwemmers de kans dat zij op een zee-egel gaan staan.

Tropische zee-egels hebben lange, dikke stekels die gemakkelijk door de menselijke huid heenboren. Zee-egels hebben niet alleen stekels ter verdediging, maar gebruiken ze ook voor voortbeweging of om zichzelf in te kunnen graven in de zeebodem.

De stekels van de zee-egel zijn vlijmscherp, ze doorboren met gemak de menselijke huid. Stukken stekel die in de huid achterblijven, zijn ook niet gemakkelijk te verwijderen. In sommige gevallen komt hier zelfs een kleine operatie aan te pas. Achtergebleven stukjes stekel kunnen een nare infectie veroorzaken. Ook wanneer alle stekelresten verwijderd zijn, staat de wond van een zee-egel steek erom bekend dat hij maar moeilijk geneest.

Zeeslangen

Zeeslangen zijn volledig aangepast aan een leven in het water. Meestal bevinden zij zich in zee, maar bij het zoeken naar een smakelijk vismaaltje begeven ze zich soms kilometers ver in de bovenloop van rivieren. Sommige soorten gaan nooit aan land, maar andere soorten gaan eens in de zoveel tijd het strand op om eieren te leggen.

Het gif van de zeeslang is een stuk sterker dan dat van de gemiddelde landslang. Zo is het gif van de vaag-gestreepte zeeslang 100 maal sterker dan het gif van de giftigste landslang.

Zeeslangen hebben gespecialiseerde neusopeningen, die bovenop de kop liggen en met een klepje afsluitbaar zijn. En dat is maar goed ook, want zeeslangen duiken bij gevaar vaak naar veilige diepten waar zij een uur blijven zitten alvorens ze weer naar boven kunnen om adem te halen. Zeeslangen zijn totaal niet agressief, maar wel levensgevaarlijk. Alle 50 soorten zeeslangen die we kennen zijn giftig en het gif van deze bijter is meestal een stuk sterker dan dat van de gemiddelde landslang. Zo is de vaag-gestreepte zeeslang de meest giftige slang ter wereld. Zijn gif is honderd maal sterker dan het gif van de giftigste landslang.

In alle vakantiegebieden komen stekende en bijtende dieren en planten voor. Vaak vallen zij aan als reactie op het gedrag van de onverwachte bezoeker en soms zijn zij actief op jacht naar mensenbloed. Als iemand gestoken of gebeten is en behandeld moet worden, is het voor de artsen fijn om te weten welke soort de wond heeft veroorzaakt. Bekijk voordat je weggaat dus altijd welke bijters en stekers in jouw vakantieland voorkomen.

Voor meer bijters en stekers:

• Bestemming: continenten verkennen, gevaar buiten Europa
• Bestemming: dicht bij huis, gevaar binnen Europa