Barbaren en Wijsgeren

De Lage Landen hadden als een van de weinige Europese landen in de zestiende en zeventiende eeuw toegang tot het immense Chinese rijk. De tentoonstelling belicht deze vroege contacten tussen de Chinezen en de Nederlandse missionarissen en handelaren. Dit waren namelijk de mensen die op kleine schaal China binnen mochten en het thuisfront voorzagen van nieuws. De berichtgeving van beide groepen was totaal anders van toon. Dat is te begrijpen, aangezien ze met een ander doel in China waren.

In contact

Barbaren & Wijsgeren is onderdeel van het meerjarige onderzoeksproject The Chinese Impact, wat geleid wordt door historicus Thijs Weststeijn. Hij is ook gastconservator van de tentoonstelling en hoofdauteur van het gelijknamige boek. In vergelijking met eerdere tentoonstellingen over China is de insteek dit keer cultureel. Hij laat zien wat er gebeurde toen twee totaal verschillende culturen met elkaar in contact kwamen. Bewondering en fascinatie voerden de boventoon in de zeventiende eeuw. Wandelend door de vier zalen van de klein opgezette tentoonstelling komt het enthousiasme uit die tijd weer tot leven.

De Chinese kennis over geneeskrachtige kruiden nam in de Nederlandse verbeelding magistrale vormen aan. Geograaf en geschiedschrijver Olfert Dappert (1636-1689) schreef populaire boeken over verre oorden, waaronder een exemplaar over China dat hier tentoongesteld ligt. Dappert had het land zelf nooit bezocht, waardoor er ook verzinsels van derden in zijn relaas terecht kwamen. Zo spreekt hij over de lichaamszuiverende functie van rijst, de geneeskrachtige werking van bonen tegen gif, van thee tegen katers, jicht en nierstenen en over een ‘duizendjarig’ kruid dat levensverlengend zou werken.

Rode barbaren

De tentoonstelling schijnt ook een licht op de impact die Nederlanders hadden in China. Op de lange termijn zou dat niet veel zijn, op de invloed van enkele personen na. Maar hoewel de Portugezen de eerste handelaren waren die in contact waren gekomen met de Chinezen, maakten de Nederlanders fysiek toch meer indruk: alle Europeanen werden vervolgens omschreven en afgebeeld als roodharige barbaren, naar voorbeeld van rossige Nederlandse handelaren.

Maar niet alleen het uiterlijk van de ‘barbaren’ fascineerde de Chinezen. Hoewel cultureel enorm ontwikkeld, was de wetenschappelijke kennis over astronomie en wiskunde minder vergevorderd in het immense rijk. Dat westerse wetenschappers op de dag nauwkeurig een zonsverduistering konden voorspellen, zorgde dan ook voor veel ooohs en aaaahs. Klokken, telescopen en andere optische apparatuur werden dan ook vol bewondering ontvangen, zo vertelt Weststeijn enthousiast in een filmpje.

Uiteindelijk lukte het de Nederlanders niet om permanente voet aan wal te krijgen in het Rijk van het Midden. De handel verliep niet langer via het nabijgelegen eiland Formosa (Taiwan), waar één van de zalen van de tentoonstelling ook aandacht aan besteedt, maar via Batavia (Jakarta). De missionarissen werden in de achttiende eeuw teruggeroepen door de paus. Langzaam verdween het onderlinge contact en daarmee ook de bewondering voor en interesse in de Chinese cultuur.

Voor het eerst

Barbaren & Wijsgeren is een uitwerking van recent wetenschappelijk onderzoek en daarmee echt een thema-tentoonstelling. Het laat vooral bruiklenen van andere musea zien, die voor het eerst bij elkaar gebracht zijn voor dit onderwerp. Hierdoor komt de fascinatie van met name de Nederlanders in de Gouden Eeuw voor de Chinese cultuur goed uit de verf. Een mooie kans om dat positivisme nu van dichtbij mee te maken.