Bang voor de pil

Toen in de jaren zestig de eerste anticonceptiepil op de markt kwam, werd die al snel het symbool van emancipatie. De pil stelde vrouwen in staat seks los te koppelen van voortplanting. Seks voor de lol. Zelf kunnen kiezen wanneer je kinderen krijgt en hoeveel. Eerst werken of studeren. In Nederland sloeg het gebruik in de jaren tachtig flink aan, gevolgd door een piek in 1994: toen slikte 45 procent van de vrouwen tussen zestien en negenenveertig de pil.

Dat cijfer daalt al jaren gestaag. Seksueel actieve jongeren zijn de laatste jaren sowieso minder happig op anticonceptie, blijkt uit cijfers van Rutgers, maar zijn in het bijzonder minder enthousiast over hormonale anticonceptie.

Van de vrouwen die niets gebruiken geeft één op de drie als reden dat ze geen hormonen wil gebruiken. Achttien procent haakt af omdat ze last heeft van bijwerkingen. Onder vrouwen heerst wantrouwen jegens het middel dat ooit hun seksuele bevrijding was. Is de scepsis terecht?

Hormonen in de hersenen

De hormonen in de pil voorkomen de bevruchting van een eicel en daarmee zwangerschap, dat is helder. Dat hormonale anticonceptie ook ingrijpt in de hersenen was lange tijd veel minder bekend. Het is aannemelijk dat de pil ‘iets’ doet met emoties en stemming, aangezien de geslachtshormonen oestrogeen en progesteron, die het lichaam ook zelf aanmaakt, van invloed zijn op dingen als plezier, energieniveau, angst, stress en hongergevoel. “De geslachtshormonen oefenen ongetwijfeld effecten uit op het brein”, zegt klinisch psycholoog Lotte Gerritsen, die aan de Universiteit Utrecht onderzoek doet naar de invloed van de pil op emoties. “Bij vrouwen met een natuurlijke cyclus, die niet aan de pil zijn, zie je absoluut verandering in stemming over de maand, bijvoorbeeld in hoe ze omgaan met stress en angst. Dat heeft te maken met schommelingen in de hormoonspiegels.”

De synthetische hormonen in de pil binden in het brein aan dezelfde receptoren als de lichaamseigen hormonen. “Het grootste verschil is dat je met elke pil in één keer een relatief grote dosis hormonen binnenkrijgt, terwijl de niveaus van je lichaamseigen hormonen zich geleidelijker op- en afbouwen.”

Veel vrouwen vragen zich af of ze somber worden van de pil. In de berg aan studies komt geen duidelijk verband naar voren. Net zoals twee vrouwen met precies dezelfde hormoonspiegels zich heel verschillend kunnen voelen, kunnen vrouwen ook anders reageren op dezelfde pil. De grootste groep vrouwen voelt zich beter door de pil, maar er is ook een groep die juist stemmingsklachten krijgt. En dan is er nog een derde groep die zich met en zonder de pil hetzelfde voelt.

Het is een kleine subgroep die met nadelige bijwerkingen te maken krijgt, volgens Gerritsen. “Mensen die al gevoelig zijn voor depressie of die in hun jeugd ernstig trauma meemaakten, hebben bijvoorbeeld een versterkt risico. We vinden steeds meer puzzelstukjes.”

Oestrogeen en progesteron zijn niet de enige hormonen die je stemming beïnvloeden, zegt ze erbij. In je hersenen is het een wirwar van hormonen en neurotransmitters die in samenspel met elkaar leiden tot emoties. “Dat moet je niet vergeten.”

Seksdrive

Even op een rijtje wat we nu weten over de psychische effecten. Gerritsen somt op. Vrouwen aan de pil ervaren gemiddeld minder schommelingen in hun stemming dan vrouwen met een natuurlijke cyclus, ze kunnen beter met stress omgaan en hebben meer zin in seks. Méér zin in seks? Vrouwen zeggen toch juist minder zin in seks te hebben als ze aan de pil zijn? “Wonderlijk hè? Bij pilgebruikers is het testosteron misschien lager, maar wij zien geen verlaagde seksdrive. Wat wij zien, is dat de seksdrive zonder de pil op en neer gaat. Een flinke piek rond de ovulatie, gevolgd door een enorme low in de week erna.”

Dus nee, de pil is niet zo slecht als veel vrouwen denken. Het is jammer dat-ie in een verdomhoekje is terechtgekomen, vindt Gerritsen. “Aan de andere kant, er zijn zoveel andere betrouwbare en veilige anticonceptiemethoden die geen of minder hormonen bevatten. Vroeger gingen alle meiden bijna standaard, huppakee, aan de pil. Het is goed dat vrouwen nu kritisch nadenken over wat ze in hun lijf stoppen. De pil is een medicijn. Normaal neem je medicijnen als je ziek bent. Ik snap de scepsis wel, en de overweging om geen hormonen te gebruiken als het niet nodig is, maar de pil is ook weer geen boeman.”

Misinformatie

Wel op Instagram en Tiktok. Daar wordt de anticonceptiepil afgeschilderd als het kwaad. ‘Gooi je hormonale anticonceptie uit het raam en ga écht leven!’. Vorig jaar waarschuwde het College ter Bescherming van Geneesmiddelen voor de fabels die influencers rondstrooien op sociale media. Er gaat een hoop desinformatie rond, ziet ook Ingvil de Haan, programmamedewerker Reproductieve Gezondheid bij Rutgers. De strekking op TikTok: hormonale anticonceptie is troep waar je mee moet stoppen. “Allerlei schadelijke effecten worden er toegedicht aan de pil, die niet kloppen”, zegt De Haan.

Influencers verkondigen dat ‘natuurlijke anticonceptie’ beter is om zwangerschap te voorkomen, wat in feite neerkomt op géén anticonceptie. Veertien procent van de jonge vrouwen gooit het op natuurlijke methoden, zoals terugtrekken voor het klaarkomen of geen seks op de vruchtbare dagen (zie kader). Maar hoeveel dagen hou je aan als vruchtbare periode? Vrouwen zijn vijf dagen voor de eisprong al vruchtbaar, omdat spermacellen zo lang kunnen overleven in de eileider. “Ook de eisprong is niet precies te voorspellen”, zegt De Haan. “Daarom loop je zeven dagen voor de verwachte ovulatie tot twee dagen daarna risico op zwangerschap.”

Er is een aanzienlijke groep vrouwen die géén negen dagen aanhoudt. Is het toeval dat er in 2022 een piekje was in het aantal abortussen in Nederland, nadat er jarenlang een lichte daling leek te zijn? “Een verrassende stijging inderdaad”, zegt De Haan. “Abortusklinieken signaleren een toename in natuurlijke methoden, maar we kunnen niet bevestigen dat dat daadwerkelijk heeft geleid tot meer abortussen. We zien ook het aantal onbedoelde zwangerschappen en het aantal geboortes dalen, wat betekent dat vrouwen vaker kiezen voor een abortus als ze onbedoeld zwanger raken.”

Geïnformeerde keuze

Vrouwen zijn te bang gemaakt voor de pil, vindt De Haan. Negatieve ervaringen worden gedeeld op de socials, maar de voordelen komen weinig naar voren, zoals een stabiele stemming en een lichtere en planbare menstruatie.

Ondanks de beschuldigingen blijft de pil nog altijd het meest gebruikte anticonceptiemiddel, op de voet gevolgd door het hormoonspiraaltje. “Het belangrijkste is dat vrouwen zich laten voorlichten en een goed geïnformeerde keuze maken. Bij Rutgers raden we geen enkele methode aan of af. Maar je moet wel weten dat natuurlijke methoden over het algemeen minder betrouwbaar zijn dan anticonceptiemiddelen. Je moet bereid zijn het risico te accepteren dat je op enig moment onbedoeld zwanger raakt.”