Baanbrekende boeken uit Leiden

Leiden is niet alleen de oudste universiteit van Nederland, maar had ook al vanaf de zestiende eeuw een Europese reputatie op het gebied van de uitgave van wetenschappelijke boeken. Vanwege de persvrijheid en de hoge kwaliteit van het drukwerk lieten wetenschappers uit heel Europa in deze stad hun boeken drukken. Zoals Descartes, die langere tijd in Nederland woonde en die zijn wereldberoemde Discours de la méthode (met de bekende zin ‘ik denk dus ik ben’) schreef in Leiden, waarmee hij een belangrijke basis legde voor wetenschappelijk onderzoek.

Of het laatste boek van Galileo Galilei, wiens eerdere boeken bij Italiaanse uitgevers waren gepubliceerd. In zijn Dialoog over de twee wereldsystemen had hij de paus geschoffeerd, waardoor het op de lijst van verboden boeken kwam te staan, en uitgevers in Italië zijn boeken niet meer mochten publiceren. Zo kwam hij uiteindelijk terecht bij Elzevier, de officiële drukkerij van de Universiteit van Leiden. Het verscheen in 1638 en presenteerde een nieuwe manier van wetenschap, waarin Galileo bijzonder belang hechtte aan de wiskunde.

Dit zijn nog maar twee voorbeelden uit Boeken die geschiedenis schreven. In totaal passeren 26 boeken uit de collectie van de Leidse universiteitsbibliotheek de revue, in hoofdstukken geschreven door verschillende wetenschappers. Om een keuze te maken uit de collectie werd een speciale commissie samengesteld, die zich liet leiden door de vraag welke boeken tot op de dag van vandaag bepalend zijn geweest voor ons begrip van de wereld. Dat levert een zeer gevarieerde mix van wetenschapsdisciplines op, waardoor het boek leest als een trein.

Buiten de gebaande paden

Ook de positie van vrouwen en mensen van kleur komt aan bod in het boek. Bijzonder is de dissertatie van Anna Maria van Schurman, de eerste vrouwelijke student die in Nederland werd toegelaten tot de universiteit. In dit boek, dat in 1641 uitkwam in Leiden, schrijft ze onder meer dat vrouwen net zo geschikt zijn voor kunst en wetenschap als mannen. Ze werd toegelaten tot de Universiteit Utrecht, waar ze met een gordijn gescheiden van haar mannelijke medestudenten college volgde. Toch hadden veel mannelijke wetenschappers haar boek in de kast staan.

Even bijzonder is het verhaal van Wij slaven van Suriname van Anton de Kom. Dit boek werd in 1969 ontdekt in de universiteitsbibliotheek door een Leidse student van de Surinaamse Studenten Unie, die het meenam om te kunnen verspreiden onder haar medestudenten. Het was het eerste boek over de Surinaamse geschiedenis, dat niet was geschreven vanuit het perspectief van de koloniale overheerser. De Kom was de zoon van een voormalig slaafgemaakte Surinamer en zijn boek is een felle aanklacht tegen racisme en uitbuiting. De daad van deze student heeft ervoor gezorgd dat het boek nu bekend is bij een groot publiek.

En zo valt er nog veel meer te ontdekken in Boeken die geschiedenis schreven (zoals bijvoorbeeld over de totstandkoming van het WNT, het grootste woordenboek ter wereld). De teksten zijn stuk voor stuk goed geschreven voor een breed publiek, en hebben een prettige lengte. Ook de illustraties dragen bij aan het leesplezier. Wie de boeken ook nog in het echt wil zien, moet snel zijn. Tot begin september worden ze tentoongesteld in het Rijksmuseum van Oudheden.