Voor autisme bestaat officieel geen behandeling. Wel is het zo dat autisten soms antidepressiva slikken, om dwangmatig gedrag tijdens stressvolle situaties te verminderen. Maar dat helpt helemaal niet, concluderen Amerikaanse wetenschappers in een nieuw onderzoek. Misschien verergert het de toestand zelfs alleen maar.
Mensen met een autistische aandoening hebben vaak moeite met gesprekken en sociale confrontaties, omdat ze andermans emoties niet aanvoelen. Daarnaast vertonen sommige autisten in tijden van stress dwangmatig gedrag: urenlang dezelfde beweging maken, of een mini-ritueeltje herhalen. De een gorgelt onschuldig belletjes, terwijl de ander met z’n hoofd tegen de vloer bonkt. Omdat het dwangmatige karakter soms urenlang voortduurt spreken psychologen hier van een obsessief-compulsieve stoornis.
Om dat soort dwangmatige handelingen tegen te gaan, slikken sommige autisten antidepressiva. Dat is niet zo’n raar idee. Autisme en depressie delen namelijk één symptoom in het brein: beide gaan gepaard met afwijkingen van het stemmingshormoon serotonine. Plus, uit eerder onderzoek bleek dat niet-depressieve en niet-autistische mensen die wél last hebben van dwangmatig gedrag, van de antidepressiva opknappen.
Echter, in een nieuwe publicatie van het blad Pediatrics stellen Melisa Carrasco en haar collega’s van de Universiteit van Michigan dat antidepressiva de dwangmatige handelingen niet verbeteren wanneer een autist ze slikt.
Tot dusver bestonden al vijf eerdere onderzoeken naar de effectiviteit van antidepressiva voor dwangmatig gedrag bij autisten. Toen Carrasco ze naast elkaar zette, kreeg je een verwarrend plaatje: het ene onderzoek zegt dat het heel erg veel helpt, terwijl het andere maar een klein effect ziet.
Het viel de wetenschapper op dat de studies die zeiden dat antidepressiva erg goed werkten, relatief zwak waren uitgevoerd: weinig proefpersonen en slechts een korte onderzoeksperiode. De studies die daarentegen groots waren opgezet en langer liepen, vonden juist een klein effect.
Gemiddeld genomen zou je volgens Carrasco dan mogen concluderen dat antidepressiva wel degelijk een beetje werken bij autisten, ware het niet dat ze lucht kreeg van het feit dat er nog vijf andere studies zijn uitgevoerd die nooit naar buiten zijn gebracht. Op zich is dat niet vreemd: wetenschappers scoren vooral als ze een positief resultaat ontdekken. Negatieve resultaten zijn minder interessant en verdwijnen vaker in archiefladen.
Dat is allemaal begrijpelijk, maar als de vijf ongepubliceerde studies aantonen dat antidepressiva dwangmatige handelingen juist verergeren, kan dat betekenen dat autisten aan de antidepressiva een veel slechter idee is dan aanvankelijk werd gedacht.
Om te controleren of het inderdaad zo slecht is gesteld, vroeg Carrasco bij de vijf hoofdonderzoekers van de ongepubliceerde studies naar de resultaten. Ze kreeg antwoord van slechts één onderzoeker: die liet negatieve resultaten zien.
Toen Carrasco deze studie meetelde in de gemiddelde werking van de antidepressiva, kwam het effect op nul komma nul uit. Met andere woorden: antidepressiva hebben geen toegevoegde waarde voor autisten.
In deze grafiek zie je resultaten van alle studies bij elkaar. Het witte diamantje geeft de gemiddelde werking van antidepressiva aan zonder verborgen studies. Dat komt een beetje boven nul uit. Toen Carrasco één verborgen studie meetelde, kwam de gemiddelde werking erg dicht bij nul, aangeduid met het zwarte diamantje.
PediatricsDat ze van de rest niets hoorde, belooft niet veel goeds. Onderzoekers werken soms samen met de bedrijven die antidepressiva maken. Dan komt het wel eens voor dat de wetenschappers, als blijkt dat het middel erger is dan de kwaal, door de fabrikant worden gedwongen om het negatieve resultaat te verbergen. Het is dus goed mogelijk dat antidepressiva de boel verergeren.
Maar dat is niet zeker, want Carrasco heeft de achtergehouden cijfers niet. Voorlopig blijft de conclusie dus: het helpt niet. Dat ze überhaupt afwist van het bestaan van de ongepubliceerde studies, is te danken aan een initiatief om manipulatie van de farmaceutische industrie te voorkomen: de website Clinicaltrials.gov. Daar moeten wetenschappers en farmaceuten die een nieuwe pil willen testen, voortaan voorafgaand aan hun onderzoek zichzelf aanmelden. Precies hier vond Carrasco vijf aanmeldingen waarvan de resultaten nooit waren gepubliceerd.