Als je een andere taal spreekt, voel je je soms een heel ander mens. Onderzoek laat inderdaad zien dat je in een andere taal andere keuzes maakt. Hoe komt dat?
Voel je je daadkrachtiger als je Duits spreekt? Extraverter in het Engels? Of sexyer in het Italiaans? Dat is helemaal niet zo vreemd. Uit onderzoek blijkt namelijk dat je je ongemerkt aanpast aan de cultuur van het land waarvan je de taal spreekt. Je gedraagt je vanzelf meer zoals de moedertaalsprekers van die taal. Dus ben je in het Japans bescheidener en in het Fins serieuzer dan in het Nederlands. Maar ook op een dieper niveau beïnvloedt de taal die je spreekt je gedrag.
Zo liet de Amerikaanse hoogleraar Boaz Keysar in 2012 zien dat je in een andere taal dan je moedertaal andere morele keuzes maakt. Keysar groeide op in Israël, maar woonde al drie decennia in de Verenigde Staten. Hij merkte dat zijn moedertaal Hebreeuws zowel tijdens het spreken als het luisteren een meer diepere emotionele impact op hem had dan Engels. Dat effect zag hij ook terug in zijn experimenten met morele dilemma’s.
Hij legde zijn proefpersonen bijvoorbeeld het bekend ‘trolleyprobleem’ voor: stel je voor dat je op een loopbrug staat en ziet dat een aanstormende trein op het punt staat vijf mensen te treffen die zich op het spoor bevinden. De enige manier om deze vijf mensen te redden, is door een man van de brug te duwen, waardoor hij zal komen te overlijden. Hoewel je met deze keuze meer levens redt, ervaren veel mensen zo’n sterke afkeer bij het idee van het duwen van de man, dat ze liever helemaal geen actie ondernemen. Maar wat bleek: in een vreemde taal zijn mensen eerder bereid om de man toch van de brug te duwen dan in hun moedertaal. Keysar noemde dit het Foreign Language Effect: in een vreemde taal zijn je morele beslissingen minder op emoties gebaseerd dan in je eerste taal.
Het trolleyprobleem: als je niks doet, rijdt de trein over de vijf vastgebonden mensen op het spoor. Als je de wissel omzet, belandt de trein op het andere spoor en raakt hij slechts één man. Kom jij in actie?
John Holbo voor Flickr via CC BY-NC 2.0 DEED— Susanne Brouwer
Duwen in een vreemde taal
Een van de verklaringen voor dit effect is een verminderde emotionele betrokkenheid in een vreemde taal, zo legt Susanne Brouwer uit, die hier zelf a an de Radboud Universiteit onderzoek naar doet. “In een moreel dilemma worden de deontologie en het utilitarisme tegenover elkaar gezet”, legt ze uit. De deontologie gaat uit van morele principes. Je gedraagt je dan volgens bepaalde gedragsregels, zoals ‘je mag niet doden, liegen of stelen’. Utilitarisme gaat uit van het geluk voor de grootste groep mensen, wat de situatie ook is. “In een vreemde taal lijken mensen meer geneigd te zijn tot de utilitaire optie dan in hun moedertaal, omdat de morele principes minder zwaar wegen door mogelijk minder emotionele betrokkenheid.”
Naast emotionele factoren speelt cognitieve belasting mogelijk ook een rol. “In een tweede taal moeten mensen langer nadenken, wat mogelijk leidt tot utilitair denken, doordat ze meer bezig zijn met berekeningen.”
Maar ook de psychologische afstand is waarschijnlijk van invloed, denkt ze. “Bij het luisteren naar een vreemde taal of een buitenlands accent ontstaat er vanzelfsprekend een zekere afstand, aangezien die persoon niet echt deel uitmaakt van jouw directe sociale kring. Dit kan ook leiden tot een meer utilitaire besluitvorming.”
Je eigen steentje bijdragen
Nu hoef je gelukkig in het dagelijks leven zelden te beslissen of je iemand van een brug duwt om levens te redden. Maar ook in meer alledaagse situaties kan het Foreign Language Effect ongemerkt een rol spelen. Denk bijvoorbeeld aan het bedrijfsleven of het onderwijs.
In een andere taal dan je moedertaal ben je bijvoorbeeld meer geneigd om mee te profiteren van een gedeelde opbrengst zonder zelf ook te investeren. Dit ‘meelift’-gedrag lieten onderzoekers zien in een experiment onder 276 Nederlandse studenten Bedrijfskunde, waarbij de studenten zelf mochten bepalen hoeveel ze wilden inleggen in een ‘collectief goed’ waarvan ze de opbrengt vervolgens in gelijke delen deelden met medestudenten. In het Nederlands waren zij bereid om zelf meer in te leggen dan in het Engels.
In je moedertaal heb je een meer intuïtieve drang naar ‘eerlijk je steentje bijdragen’, zo verklaart Joeri van Hugten, onderzoeker aan de School of Business and Economics aan de VU Amsterdam, dit gedrag. In de eerste taal weegt de norm van eerlijkheid vaak zwaarder dan eigenbelang. De optie voor eigenbelang wordt hier ook wel gezien als een soort utilitaire optie, net zoals het duwen van de man bij het trolleyprobleem, vertelt hij. In een vreemde taal ben je dus eerder geneigd meer afstand te nemen tot je medemens.
Investeer je zelf mee of profiteer je alleen van de totaalopbrengst?
FreepikFeedback geven
Zelf heeft Van Hugten het Foreign Language Effect onderzocht onder 120 scholieren in het tweetalig onderwijs in Nederland. Daar vond hij dat zowel positieve als negatieve feedback het best in de moedertaal kan worden gegeven. “Negatieve feedback helpt leerlingen leren mits ze er niet van in de verdediging schieten en positieve feedback helpt leren mits ze er niet overmoedig van worden.” In beide gevallen werd de feedback het beste verwerkt in het Nederlands. “Het kan voor docenten nuttig zijn om hier rekening mee te houden bij het geven van commentaar op het geleverde werk”, licht hij toe.
Hoe sterk dit effect is, hangt ook af van de talen die worden gesproken, voegt Van Hugten toe. Japans en Nederlands liggen bijvoorbeeld verder uit elkaar dan Duits en Nederlands, waardoor het effect met het Japans groter zal zijn. Ook de vaardigheden in de tweede taal spelen vaak een rol: ben je de taal nog aan het leren of is het een taal die je ook in je werkomgeving gebruikt? Als je een taal nog niet zo goed kent, dan is het effect groter.
Geen goede of foute keuze
Dat je in een vreemde taal andere keuzes maakt dan in je moedertaal zou je volgens Van Hugten kunnen gebruiken in verschillende tweetalige situaties. Hij suggereert dat mensen bewust kunnen inspelen op dit gegeven, bijvoorbeeld door in een vergadering iemand van jouw standpunt te overtuigen door in een andere taal te praten. “Ik verwacht niet dat dit effect doelbewust als strategie zal worden ingezet in het dagelijks leven, maar ik denk wel dat het belangrijk is dat er bewustzijn is rondom dit fenomeen.”
Ook Brouwer onderstreept dit belang van bewustzijn van wat tweetaligheid met je doet, met name in het dagelijks leven waarin mensen voortdurend morele keuzes moeten maken. “Denk bijvoorbeeld aan de coronacrisis, waarbij individuele keuzes zoals het dragen van mondkapjes deel uitmaakten van grotere ethische overwegingen. Sommigen waren tegen het dragen van mondkapjes. Kies je dan voor jezelf? Of draag je toch een mondkapje om naast jezelf ook een grotere groep mensen te beschermen?” Mensen hadden misschien wel andere keuzes gemaakt als Mark Rutte tijdens de persconferenties in een andere taal had gecommuniceerd.
Volgens haar is er niet per se een ‘goede’ of ‘foute’ keuze bij de morele dilemma’s die zij aanbiedt in haar studies. “Het is echter belangrijk dat mensen zich bewust worden van deze invloed, zodat ze begrijpen welke keuzes ze maken en of die keuzes beïnvloed worden door de taal die ze gebruiken.”
Soms kunnen de beslissingen die we nemen in een vreemde taal dus iets intuïtiever zijn. Zoals Nelson Mandela ooit zei: ‘If you talk to a man in a language he understands, that goes to his head. If you talk to him in his own language, that goes to his heart.’