Stel: we bouwen een planeet die perfect is voor de mens. Wat zijn dan de beste weersomstandigheden? Meteoroloog Peter Kuipers Munneke gaat voor een planeet B waar het altijd lente is.
We staan aan de ontwerptafel van planeet B, de ideale wereld voor mensen om naartoe te verhuizen. In dit gedachte-experiment mogen we alles zelf bepalen, van formaat tot draaisnelheid en van diepste oceaan tot hoogste bergtop. Hoe kleuren wetenschappers de lijntjes in vanuit hun eigen expertise? In deze aflevering vragen we alles over weer en atmosfeer aan Peter Kuipers Munneke, weerpresentator bij de NOS en klimaatonderzoeker aan de Universiteit Utrecht
Wat betreft seizoenen en weersomstandigheden mag het van Kuipers Munneke helemaal anders op planeet B. Maar de atmosfeer? Daar moeten we niet te veel aan sleutelen, vindt de meteoroloog. “Ik denk dat we best zonder atmosfeer zouden kúnnen, maar dan moeten we de functies van de gaslaag kunstmatig vervangen door allerlei technologie. We maken het onszelf dan onnodig moeilijk.”
Essentiële basis
Zonder atmosfeer zit er geen zuurstof in de lucht. Zonder atmosfeer zijn er geen broeikasgassen die temperatuurschommelingen tussen dag en nacht opvangen. En zonder atmosfeer is er geen koolstofcyclus waar we letterlijk de vruchten van plukken. “Die cyclus is een essentiële basis voor het leven zoals we het op aarde kennen en ook nodig zullen hebben op planeet B. Ons hele voedselsysteem is ervan afhankelijk”, legt Kuipers Munneke uit. En zonder atmosfeer hebben we ook geen bescherming tegen de ster waar planeet B omheen zal draaien. “Als die ster op de zon lijkt, hebben we een ozonlaag nodig om uv-straling op te vangen.”
Planeet B krijgt dus een atmosfeer, concludeert Kuipers Munneke. Zo’n gaslaag om een planeet maakt weersverschijnselen mogelijk, waaronder neerslag. “Regen, sneeuw en hagel ontstaan dankzij de waterkringloop. Dat is de cyclus van verdamping, wolkenvorming en neerslag. Als we op planeet B geen atmosfeer hebben om water in te transporteren, zal het er nooit regenen. We moeten onszelf en alle planten en dieren dan op een andere manier van water voorzien.”
De atmosfeer maakt neerslag mogelijk.
FreepikEen atmosfeer zal er ook voor zorgen dat het waait op planeet B. Die wind hebben we hard nodig, aldus de meteoroloog. “Als je je raam openzet, voel je direct de thermodynamica in actie. De stroming van lucht zorgt er plaatselijk voor dat de warmte wordt herverdeeld. Zulke luchtstromingen zijn er ook in het groot. Ze voeren warmte af vanuit de evenaar naar de polen. Het verkleint de temperatuurverschillen op een planeet.”
Als Kuipers Munneke het mag zeggen, wordt de herverdeling van warmte op planeet B sterker dan die op aarde is. Maar hoe moet je de planeet ontwerpen om dat voor elkaar te krijgen? “De menging tussen koude en warme lucht gebeurt in zogenaamde circulatiecellen. Hoe minder van zulke cellen er op een planeet zijn, hoe beter de warmte wordt herverdeeld. Een langzaam draaiende planeet heeft minder circulatiecellen dan een snel draaiende planeet. Met andere woorden: als we planeet B langzamer laten draaien dan de aarde, zal de warmteverdeling er beter zijn en worden de temperatuurverschillen kleiner.” De meteoroloog noemt nog een voordeel van die langzamere rotatie: “Lagedrukgebieden zullen langzamer ronddraaien en dat betekent minder vaak stormachtig weer. Gemiddeld wordt de planeet gelijker van temperatuur, en kalmer bovendien. Voordeel is dat we dan beter kunnen anticiperen op het weer.”
Zonder seizoenen
En als we dan toch aan de planeet sleutelen, laten we hem dan ook rechtop zetten, stelt Kuipers Munneke voor. De aarde staat een beetje scheef ten opzichte van de zon en heeft daardoor seizoenen. Als planeet B rechtop staat, zullen seizoenen er niet bestaan. Kuipers Munneke: “Een planeet zonder seizoenen en met gelijksoortige weersomstandigheden, geeft ons het grootst mogelijke leefbare oppervlak.”
Als je op Kuipers Munnekes versie van planeet B vanaf de evenaar omhoog en omlaag beweegt, tref je dus een groot leefoppervlak met voorspelbaar, regelmatig weer met vrij constante temperaturen. Het is er relatief nat en groen en dus heel geschikt voor leven. Ga je verder richting de polen, dan wordt het kouder en donkerder, omdat de zon lager aan de horizon staat. Het wordt er ook droger, omdat de verdamping afneemt. “Alleen op de polen kunnen we dan niet wonen,” concludeert Kuipers Munneke.
Baan gezocht
Hoeveel voordelen Kuipers Munnekes ontwerp voor planeet B ook heeft voor de mens, de weerpresentator profiteert er zelf maar weinig van. “Als ik ernaartoe verhuis, kan ik beter een andere baan zoeken. Het weerbericht zal een stuk korter zijn, want er is op planeet B veel minder te vertellen over het weer dan op aarde. Het zal er altijd zijn zoals april in Nederland. Temperaturen en wind zijn voorspelbaar en extreem weer zal nauwelijks voorkomen.”
Het brengt volgens Kuipers Munneke ook een keerzijde aan het licht voor iedereen. “Op planeet B is de sjeu van het weer af. Op aarde verrassen weersomstandigheden ons soms en dat werkt ons tegen, maar het vormt ook een inspiratiebron voor cultuur en gevoelens. Het weer voedt ons op mentaal vlak. Het zit diep ingebakken in hoe wij onze planeet beleven. Als we dat allemaal overboord kieperen, gooien we ook een stukje cultuur weg.”
De gletjser Briksdalsbreen in Noorwegen.
Vicrogo, publiek domein via Wikimedia CommonsWe moeten op planeet B dus nieuwe gespreksonderwerpen verzinnen voor bij de koffieautomaat. Ook kunnen we nooit meer schaatsen op het kanaal verderop. Maar daar heeft Kuipers Munneke wel een oplossing voor. “Op de nieuwe planeet zijn er specifieke plekken waar je áltijd kunt schaatsen. Je moet er alleen wel voor naar het noorden of zuiden reizen. Elke plek op de planeet zal andere activiteiten te bieden hebben. Die voorspelbaarheid is superhandig op economisch vlak.”
Tot slot zal Kuipers Munneke een andere onderzoeksrichting moeten zoeken op planeet B. Hij doet namelijk onderzoek naar gletsjers. “Het doet me pijn om dit te zeggen, maar op planeet B kunnen we best zonder gletsjers. Ze vormen geen geschikt woongebied voor mensen. Misschien kunnen we, als de reisafstand tussen de aarde en planeet B te overbruggen is, nog eens terugreizen. Bijvoorbeeld als er weer een ijstijd is op aarde, over een jaar of veertigduizend.”
