Als je geen kinderen hebt, mag je best extra vliegen

Als je geen kinderen hebt, mag je best wat vaker vliegen toch? Dat was de strekking van een gesprek dat ik laatst had met een vriend, we zijn beiden kinderloos. We kwamen met de volgende logica op de proppen: vooral in de rijke landen zorgen nieuwe kinderen voor torenhoge uitstoot van broeikasgassen, via auto’s, vliegreizen, airconditioning, telefoons. Een keertje vaker vliegen weegt in de verste verte niet op tegen de klimaatimpact van een rits kinderen op de wereld zetten.

Over auto’s gesproken, die heb ik nooit gehad. Ik neem altijd het openbaar vervoer. Dan kan ik best een extra pakketje aan de voordeur laten bezorgen door een bestelbusje toch? Ik betrap mezelf steeds vaker op dit soort redeneringen en zie het ook bij andere mensen. Met logische argumenten proberen we het ‘verkeerde’ gedrag aan onszelf en anderen te verkopen, alsof we recht hebben op een bepaalde hoeveelheid CO₂-uitstoot.

Scorebord

Wat gaat er schuil achter deze manier van denken? “In de literatuur staat het verschijnsel beschreven als ‘morele compensatie’, om moreel weer in balans te komen” reageert sociaal psycholoog Paul de Lange van de Vrije Universiteit in Amsterdam op mijn vraag. Het achterliggende idee is dat mensen in gedachten een scorebord bijhouden, waarop ze hun acties vergelijken met de goede persoon die ze willen zijn.

Stel, je wil duurzaam leven en ziet jezelf als een milieubewust persoon. Doe je iets wat niet overeenkomt met dat zelfbeeld, bijvoorbeeld een vliegreis boeken, dan voeg je daarmee punten toe aan de negatieve kolom van het mentale scorebord. Daarna ga je op zoek naar een kans om iets ‘goeds’ te doen, om weer met jezelf in het reine te komen. Vanavond geen biefstuk op het menu.

Omgekeerd voeg je punten toe aan de positieve kolom door iets ‘goeds’ te doen, zoals afval recyclen. Vervolgens kunnen we onszelf (onbewust) toestemming geven om onze ethische standaard even aan de wilgen te hangen. Door bijvoorbeeld langer te douchen.

Concrete regels

Kun je jezelf wapenen tegen het vergoelijken van ‘verkeerd’ onduurzaam gedrag? “In het algemeen is het goed om een moreel kompas te hebben dat vooral richting geeft aan de ondergrens van gedrag wat je echt niet acceptabel vindt”, zegt Van Lange. “Dit vraagt om concrete regels.” Bijvoorbeeld: ‘Ik vlieg niet vaker dan één keer per jaar, ook al heb ik geen kinderen’, of ‘ik douche niet langer dan vijf minuten, ook al heb ik gisteren niet gedoucht.’

Om zulke regels concreet te krijgen, moet je je eerst realiseren dát je excuses bedenkt om je acties te rechtvaardigen. Ik leer die situaties steeds beter herkennen, maar het is moeilijk om die drang van ons brein naar een moreel evenwicht te overkomen. Van de week kwam ik thuis met een nieuw sportbroekje van een Amerikaans merk dat niet bepaald als duurzaam te boek staat. Na alle tweedehands aankopen van de afgelopen tijd mocht het wel weer een keertje. Toch?