‘Als er een tekort is aan informatie, gaan mensen dat zelf opvullen’

Ik krijg heel veel Whatsapp-berichten met medische adviezen. Is dat allemaal nepnieuws?

“Er zijn veel factcheckers die de berichten checken bij specialisten, en dan blijkt het merendeel niet te kloppen. Je hebt bijvoorbeeld een groep studenten in Leiden onder leiding van Peter Burger, die bronnen natrekt op de website Nieuwscheckers. Over het algemeen zijn de berichten die nu verspreid worden adviezen die helemaal niks uithalen, typische huismiddeltjes. Je moet knoflook eten, je moet met zout water gorgelen, je moet alcohol over je vel smeren. Het heeft allemaal geen enkele zin. Het grote probleem is dat veel mensen weinig kennis hebben over het virus, dat geldt voor bijna iedereen. Er is maar een beperkt aantal specialisten die echt weten waarover ze het hebben.”

En zelfs onder specialisten is er nog weinig bekend over dit virus…?

“Ja en dat zie je met grote haussen aan nepnieuws, geruchten en broodjeaapverhalen. Altijd als er een tekort is aan informatie gaan mensen die gaten opvullen met eigen speculaties en huismiddeltjes. Het idee dat alcohol desinfecteert en dus helpt tegen het virus of dat het niet goed tegen warm water kan omdat je bijvoorbeeld weinig griep in de zomerperiode hebt. Dus eigenlijk vrij eenvoudige huismiddeltjes en ideeën doen de ronde. En mensen houden zich daar dan maar aan vast omdat er niks anders is.”

Ontstaan veel nepberichten per ongeluk of toch ook met opzet?

“Nou dat laatste gebeurt natuurlijk ook. Zo waren er berichten op sociale media van PVV’ers die meldden dat het virus eigenlijk opzet is om van een hoop bejaarden af te komen. En dat Rutte daarachter zit. Dat is volkomen belachelijk. Ofwel mensen zitten zo in een complottheorie vast dat ze niks anders meer kunnen denken dan dit. Maar het is ook goed mogelijk dat er Russische trollen zijn die dit soort berichten verspreiden om te zorgen voor politieke ontwrichting. Ik kan niet bewijzen dat het zo is, maar het zou me ook niet verbazen. Het waren heel onzinnige berichten. Een interpretatie van Ruttes woorden die volkomen scheef was. Hij had juist een heel vriendelijke sociale boodschap en deed een beroep op medemenselijkheid. Hoe kan je dat dan precies verkeerd om opvatten? Je kan het je haast niet voorstellen. Er lijkt dus opzet in het spel.”

Is alles waaronder staat ‘verspreid dit’ nepnieuws? Hoe kun je ze nog meer herkennen?

“Ik weet niet of dat in honderd procent van de gevallen zo is, maar dan begint het wel een soort kettingbrief te worden en kun je er wel een beetje van uitgaan dat het onzin is of dat er een specifieke mening verkondigd wordt. Dan krijgt het virusachtige kenmerken. Ik denk dat je inderdaad achterdochtig moet zijn als je dat leest.”

“Ook wordt er vaak een autoriteit aan het bericht gehangen om een bericht te pushen. Zo is dat vroeger met die waarschuwingen voor computervirussen ook altijd gegaan. Daar werd dan bijvoorbeeld de naam van Bill Gates aangehangen. Als je voldoende autoriteiten eraan vast plakt, wordt je bericht geloofwaardiger.”

Kunnen we algoritmes gebruiken om nepnieuws te filteren?

“Facebook gebruikt een algoritme dat nepnieuws ertussenuit kan vissen. Maar de Nederlandse nepberichten blijven vaak nog staan doordat de algoritmes alleen voor het Engels ontwikkeld zijn. Die algoritmes werken ook nog niet feilloos, maar je kan de computer laten zoeken op bepaalde woordcombinaties zoals ‘corona’ en ‘regering’. Dan worden er een paar feiten uitgevist en die moeten dan door echte mensen beoordeeld worden. De computer kan het nog niet alleen, maar misschien in de toekomst wel. Algoritmes worden steeds slimmer.”

Denk je dat dit nog lang doorgaat, de verspreiding van nepnieuws?

“Ik denk dat het voorlopig nog wel zo door blijft gaan, dat houden we nog wel even. Misschien twijfelen mensen soms wel over de echtheid van een bericht, maar sturen ze het voor de zekerheid door. Better safe than sorry: voorkomen is beter dan genezen, is het motto. Dat was vroeger met die computervirusberichten ook. Stel dat het wel waar is, dan kun je het maar beter doorsturen naar tien vrienden. Als je ze niet gewaarschuwd hebt en het is toch iets, dan heb je spijt. Ik denk dat niemand daar volkomen immuun voor is. Misschien dat dat nog enigszins gaat afvlakken. Want hoe beter mensen geïnformeerd raken, hoe minder het nepnieuws circuleert. Maar dan wacht nepnieuws gewoon weer op zijn kans bij een volgend virus of een volgend incident.”