Als de bevolkingspiramides tot in de hemel groeien

Als het gaat over onsterfelijkheid, hoor je vaak beweren dat dit pas echt fataal zou zijn voor de mensheid. Als er niemand meer doodgaat, raakt de wereld toch zeker binnen de kortste keren verstopt met mensen? Gek genoeg is dat nu maar zeer ten dele waar. Maar op een termijn van eeuwen lopen de zaken inderdaad spectaculair uit de hand.

Als er wereldwijd op elke honderd geboortes negenennegentig sterfgevallen waren, zou stoppen met sterven inderdaad nu al een demografische ramp zijn. Maar volgens de World Population Data Sheet 2014 staan momenteel tegenover jaarlijks 143 miljoen geboortes slechts 57 miljoen sterfgevallen. Als er vanaf vandaag niemand meer dood ging, zou de bevolkingsgroei wel toenemen, maar niet eens zo veel, van 1,2 % naar 2 % per jaar.

De verdubbelingstijd van de wereldbevolking – die bij het huidige groeitempo 58 jaar is – zou afnemen tot 35 jaar. In de jaren zeventig was die verdubbelingstijd werkelijk 35 jaar, ondanks massale kindersterfte en een lagere levensverwachting voor de doorsnee wereldburger dan nu. Conclusie: de zorgwekkende groei van de wereldbevolking is vooral een kwestie van te veel vruchtbaarheid, niet van te weinig sterfelijkheid.

Ook moeten we de term ‘onsterfelijk’ niet al te letterlijk nemen. Het is denkbaar – hoewel zeer speculatief – dat we in de nabije toekomst met gentherapie, medicijnen en nieuw gekweekte organen de gewone aftakelingsverschijnselen van de ouderdom kunnen vertragen of stoppen. Mensen zouden dan in principe onbeperkt lang ‘normaal’ gezond blijven. Dat betekent echter nog niet dat je onkwetsbaar bent voor alle nieuw opduikende virussen en bacteriën, of voor een vrachtwagen die met 80 kilometer per uur door rood licht rijdt.

Uit de losse pols nemen we daarom aan, dat ook eeuwig normaal gezonde mensen na gemiddeld 500 jaar het loodje leggen (op basis van de sterfte door ongelukken alleen, komt een blogger op Motherboard tot ruim 850 jaar). Ook nemen we aan, dat zulke ongetwijfeld kostbare medische zorg alleen breed beschikbaar is in een welvarend deel van de wereld met een voorheen stabiel bevolkingsaantal, zoals de Europese Unie, met nu circa 500 miljoen inwoners. Stel dat dit type ‘onsterfelijkheid’ vanaf 2040 in het basispakket zit. Wat zou dit betekenen voor de omvang en de samenstelling van deze bevolking?

Scenario I

Als je eeuwen lang gezond blijft, gaan we er van uit dat je ook eeuwen lang in staat blijft om je voort te planten. Immers, ook de menopauze is een normaal verouderingsverschijnsel dat ‘genezen’ wordt. Wat zou er dan gebeuren als we qua gedrag op de oude voet voortgaan, maar dan eeuwenlang, en per paar ongeveer iedere 35 jaar twee kinderen krijgen? Het zouden in ieder geval bijzonder levendige verjaardagsfeestjes worden, omdat je enerzijds kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen, achter-achterkleinkinderen – en ga zo maar door – hebt van ongeveer dezelfde leeftijd. Anderzijds zouden sommige van je achterkleinkinderen ouder zijn dan je jongste kinderen.

In dit scenario verdubbelt de bevolking van de EU iedere 35 jaar, van 500 miljoen in 2040 naar 1 miljard in 2075, 2 miljard in 2110, 4 miljard in 2145, enzovoort. Zelfs als in de loop der eeuwen de eerste en daarna de tweede, de derde en volgende ‘onsterfelijke’ generaties toch beginnen uit te dunnen, blijft de bevolking zich iedere 35 jaar verdubbelen. Het moge duidelijk zijn, dat dit een volstrekt irreëel scenario is, want dan zou Europa al in het jaar 2300 de grens van 1000 miljard inwoners overschrijden. Toch was dit ongeveer het groeitempo van de wereldbevolking gedurende de tweede helft van de 20^e eeuw!

Scenario II

Zonder drastische inperking van de voortplanting loopt onsterfelijkheid dus uit op een ramp. De minimumoptie, die iedereen gelijke rechten geeft, is dat je je één keer in je lange leven mag voortplanten. Dat wil zeggen: als je met je partner een eerste kind krijgt, moet je kiezen of dit het ‘vaderkind’ of het ‘moederkind’ is, en afhankelijk van die keuze mag de moeder, respektievelijk de vader nog één keer een kind krijgen, met dezelfde of met een ander. Dat kan nog interessante discussies opleveren met je partner.

Ook onder dit strenge regime zal de bevolking de eerste paar eeuwen nog stijgen, maar veel minder onstuimig, van 500 miljoen in 2040 naar 1 miljard in 2075, anderhalf miljard in 2110, 2 miljard in 2145, en zo verder. Pas na 500 jaar gaan er evenveel mensen dood als er geboren worden, en stabiliseert de bevolking van Europa zich rond de 7,5 miljard inwoners, ongeveer gelijk aan de huidige wereldbevolking.

De bevolkingspiramide

De top van de bevolkingspiramides in de plaatjes bij dit artikel reikt tot leeftijd honderd jaar, want ouder dan dat wordt nu bijna niemand. Maar als onsterfelijkheid in het basispakket zit, zal die top tot een jaar of duizend moeten reiken. Pas dan, immers, zijn ook bijna alle heel voorzichtige mensen een keer gesneuveld door een ongeluk of plotseling opduikende ziekte.

Vanwege de ongebreidelde bevolkingsgroei in scenario I is het ondenkbaar dat dit eeuwen zo doorgaat. Maar scenario II zou in theorie nog kunnen. De bevolkingspiramide in scenario II zal uiteindelijk meer op een bevolkingsbaksteen lijken: in alle leeftijdscategorieën tot een paar eeuwen oud zijn er evenveel mensen. Pas rond de leeftijd van vijf eeuwen gaan flinke aantallen ‘onsterfelijken’ wegvallen en begint de baksteen af te knotten. Dit betekent, dat de gemiddelde leeftijd van de bevolking in scenario II heel hoog zal zijn. Tachtig procent van de bevolking zal ouder dan een eeuw zijn, en slechts vier procent jonger dan twintig. Maar wat betekent ‘jeugd’ nog, als dat in een doorsnee mensenleven een fase is die relatief niet langer duurt dan nu de peuterjaren waar je je niets meer van herinnert?