De aardbevingen bij Norcia / Amatrice

In de nacht van 23 op 24 augustus schudde de aarde in de Apennijnen in Italië. Bijna 300 mensen kwamen om het leven. Waarom zijn er zo vaak aardbevingen in deze streek?

24 augustus 2016

Een foto van het plein van de stad Norcia (Italië) in 2011. — De stad Norcia (Italië) in 2011.
Nello Anastasio, Flickr, CC BY-NC 2.0

In de nacht van 23 op 24 augustus vond een serie verwoestende aardbevingen plaats in de Apennijnen in Italië. Het begon even na half 4 ’s nachts met een beving ten zuidoosten van het stadje Norcia, met een magnitude van 6,2 en een diepte van 10 kilometer. Daarna volgden in hetzelfde gebied nog 6 grote bevingen in ongeveer anderhalf uur, met magnitudes variërend van 4,0 tot 5,5.

De aardbevingen kostten bijna 300 mensen het leven. Honderden mensen raakten gewond. Met de lichtere bevingen meegeteld lag het aantal naschokken na een dag al boven de 200.

Onverwacht

Hoewel aardbevingen altijd onverwacht komen, geldt een beving in Italië niet als een verrassing. Zeven jaar geleden nog trof een aardbeving met magnitude 6,3 L’Aquila, zo’n 50 kilometer ten zuiden van Norcia. Hierbij vonden minstens 295 mensen de dood, vielen 1000 gewonden, en werden 55.000 mensen dakloos. De L’Aquila-beving is vaak in het nieuws geweest, omdat het leidde tot een rechtszaak tegen een groep seismologen wegens het onterecht geruststellen van de bevolking. In 1997 vond van september tot en met november een serie aardbevingen plaats rondom Umbria, ongeveer 50 kilometer ten noorden van de beving van gisteren. Acht van deze bevingen had een magnitude groter dan 5,0.

Op aardbevingsrisicokaarten kleuren de Apennijnen dieprood, hetgeen betekent dat de kans dat er in 50 jaar minstens één krachtige of zware beving optreedt groter is dan 10 procent.

Ingeklemd

Italië bevindt zich dan ook te midden van een aantal tektonische platen en micro-platen, die allemaal een andere kant op bewegen. Er wordt aan het land zowel geduwd als getrokken.

Ten oosten van Italië bevindt zich de microplaat Adria, die zich naar Italië toe beweegt en onder de Apennijnen de diepe aarde in duikt. Ten westen ligt de Tyrreense Zee, die door uitrekking steeds groter aan het worden is. En op de achtergrond daarvan is de grote botsing bezig van de Afrikaanse en Euraziatische Plaat.

De krachten van die platen veroorzaken spanningen in de Italiaanse aardkorst. Waar die spanning te groot wordt treedt beweging op langs één van de vele breuken in het gebied: een aardbeving.

Tektonische kaart van het Middellandse Zee gebied
Woudloper, via Wikimedia Commons, CC BY-SA 1.0

Openbarsten

De aardbevingen van 24 augustus vonden plaats langs een rekbreuk of ‘afschuiving’ (zie kader), concludeerden de seismologen uit de richting waarin de trillingen van de aarde optraden. De locaties van de schok en de naschokken vormen op de kaart een lijn die dezelfde oriëntatie heeft als deze breuk, hetgeen deze conclusie bevestigt. De aardbeving van 2009 bij L’Aquila vond plaats langs een dergelijke breuk.

De beweging langs de breuk duidt erop dat het gebergte oprekt in de oost-west richting. Hier kunnen meerdere redenen voor zijn. Veel aardwetenschappers denken dat de spreiding van de Tyrreense Zee zich inmiddels tot de Apennijnen heeft uitgebreid. Anderen vermoeden dat het gebergte wellicht onder zijn eigen gewicht aan het instorten is. Ook is al geopperd dat er warm materiaal onder de Apennijnen tegen de aardkorst aan duwt, en het gebergte dus als het ware ‘openbarst’ – zoals de bovenkant van een cake in de oven.

Verschillende soorten aardbevingen

Aardbevingen vinden plaats als stukken aardkorst met een schok langs een breukvlak in het gesteente bewegen.

Het heet een zijschuiving (A) als de breukblokken niet over elkaar maar langs elkaar bewegen.

Als de delen van de aardkorst aan beide zijden van de breuk van elkaar af bewegen is er sprake van een afschuiving of rekbreuk (B), zoals deze keer.

Als de breukblokken naar elkaar toe bewegen wordt het gesteente opgeduwd langs de breuk en vindt er een zogenaamde opschuiving (C ) plaats.

Aardbevingsbestendig bouwen

Dat er meer aardbevingen komen mag dan zeker zijn, wannéér de volgende grote klap zich aandient weet niemand. Voortekenen zijn er meestal niet, zodat een aardbeving vrijwel altijd onverwacht komt.

Het enige dat de Italianen kunnen doen om de schade te beperken is stevige huizen bouwen. Kennelijk was daar in het getroffen gebied geen sprake van. Dorpjes als Amatrice en Pescara del Tronto zijn bijna volledig met de grond gelijk gemaakt. Volgens geoloog en aardbevingsdeskundige Manuel Sintubin van de KU Leuven is dat deels de schuld van de bouwsector. In L’Aquila stortten in 2009 niet alleen de oude gebouwen in, weet hij, maar ook de nieuwbouwwijken.

Het is niet zo moeilijk om woningen te bouwen die bestendig zijn tegen dit soort aardbevingen, mailt Sintubin desgevraagd aan Kennislink. Er zijn strikte bouwvoorschriften, maar die worden door de aannemers op grote schaal aan hun laars gelapt om goedkoper uit te zijn. “De oude Middeleeuwse stadjes in de provincies Abruzzo en Lazio zijn zeer kwetsbaar, omwille van hun ligging en de ouderdom van gebouwen. Die aardbevingsbestendig maken is onbegonnen werk. Maar voor de nieuwe gebouwen is er geen enkel excuus. Hier spelen winstbejag en corruptie.”

Eerder is uit onderzoek al eens gebleken dat in landen waar corruptie welig tiert, het aantal doden bij een aardbeving hoger ligt.

Bron: