Aankomst in Samosata

Het is een heldere, zomerse ochtend. We zijn net ontwaakt in een simpel gastverblijf, gelegen in een rumoerige buurt van Samosata, hoofdstad van het koninkrijk Commagene. Gisteren, toen we het glooiende rivierdal van de Eufraat inliepen, zagen we de stad al van veraf liggen. Wat meteen in het oog sprong was een 50 meter hoge heuvel, gelegen aan de oever van de brede, traagstromende rivier. Die heuvel is de belangrijkste plek van de stad want daar woont de koning van Commagene, Antiochos I.

Bovenop schittert inderdaad zijn indrukwekkende paleis; het overtreft de beschrijvingen van vrienden die er enthousiast over hadden verteld. Bijna de helft van de heuvel is bedekt met het gigantische gebouwencomplex, dat met meerdere verdiepingen hoog boven de stad uittorent. De massieve muren zijn uitbundig versierd met wandschilderingen en vergulde ornamenten, het ziet er uit als niets wat ik ooit eerder zag…Gisteren vertrokken we in de vroege ochtend vanuit onze woonplaats Edessa, grofweg 45 kilometer ten zuiden van Samosata. De avond viel al toen we uiteindelijk de Eufraat overstaken, Commagene binnenliepen en aankwamen in Samosata.

Hoewel het reeds schemerde was het nog behoorlijk druk op de brug tegenover de stad. Karren met handelswaar uit alle windstreken ratelden over de deinende pontonbrug richting de hoofdstad. Gelukkig waren we nog op tijd en werden we binnengelaten bij de stadspoort. Eenmaal binnen kneep ik mijn ogen tot spleetjes en wierp opnieuw een blik naar boven, richting het paleis. Als een exotisch monster had het zich verschanst op de hoge heuvel. Intimiderend keek het op mij neer.

‘Atlantis’ in het Atatürkmeer

Zo stel ik me – met een beetje fantasie – voor hoe een reiziger in het midden van de eerste eeuw voor Christus vertelt over zijn aankomst in Samosata, de antieke stad in Zuid-Turkije waar ik archeologisch onderzoek naar doe. Over een paar weken ga ik er opnieuw naartoe, maar wat ik dan aantref is heel anders dan de verteller van hierboven. Ik kom natuurlijk niet lopend uit Edessa, maar met het vliegtuig uit Amsterdam. En wanneer ik aankom is de aanblik van de stad ook behoorlijk anders.

Samosata is namelijk tegenwoordig niet meer te bezoeken of te zien: de antieke stad ligt bedolven onder tientallen meters water. Dat is het gevolg van een groot stuwdamproject dat men in de jaren ‘70 en ‘80 van de vorige eeuw heeft uitgevoerd in zuidoost-Turkije. Op verschillende plekken werden toen reusachtige stuwdammen in de rivier de Eufraat geplaatst, vooral voor irrigatie en stroomopwekking. Dat heeft ertoe geleid dat de Eufraat uit zijn oevers is getreden en er een heel groot stuwmeer ontstond, het zogenaamde Atatürkmeer.

Vallei onder het wateroppervlak

Rond 1990 verdween de stad en de rest van de vallei onder het wateroppervlak. Veel mensen die in de Eufraatvallei woonden moesten hun dorpen verlaten en zagen hun geboortehuizen voor altijd verdwijnen onder water. Als een soort ‘Atlantis’ ligt de bodem van het Atatürkmeer dus vol met antieke en meer recente resten van bewoning.

Globalisering

Door de objecten in het museum goed te bestuderen is het mogelijk om de geschiedenis van Samosata in kaart te brengen. Ik ben nieuwsgierig naar wat er veranderde in Samosata van ongeveer de derde eeuw voor Christus tot de eerste eeuw na Christus, ook wel de Hellenistische en vroeg-Romeinse periode. Het lijkt er op dat Samosata op dat moment zo verbonden raakt met de buitenwereld dat er vrij opeens heel veel gebruik gemaakt wordt van invloeden van buitenaf. Mensen, ideeën en vooral ook objecten van heinde en verre kwamen terecht in Samosata, net als de reiziger en de handelswaar die ik hierboven beschreef. Wat dat doet met een stad is interessant omdat je het zou kunnen zien als een hele vroege vorm van globalisering, iets waar wij tegenwoordig natuurlijk heel veel mee te maken hebben.

Ik neem jullie in mijn blogs heel graag mee met de vragen die ik heb over verandering en pre-moderne globalisering in Samosata en ik hoop duidelijk te maken waarom dit eigenlijk relevant is voor het heden. Ook doe ik verslag van mijn werk in Turkije; in het museum, maar ook tijdens opgravingen die ik komende zomer op een plek in de buurt van Samosata ga uitvoeren.

Wees welkom in Samosata, tot snel!