Aangenaam kennis te maken, alien!

Als je lichtjaren onderweg bent geweest en eindelijk op een planeet landt met intelligente levensvormen, dan praat je het liefst niet met de eerste de beste burgerman. Je wilt niet keuvelen over het (weliswaar merkwaardige) weer op deze planeet of horen over de ongetwijfeld interessante geschiedenis van het dorp. Je bent naar de sterren vertrokken, omdat je handel wilt drijven, voor een politieke missie of om naar waardevolle wetenschappelijke informatie te zoeken. De interstellaire reiziger komt daarom meteen ter zake. Take me to your leader!

Stel dat we ooit bezoek krijgen van een buitenaardse beschaving, of dat we een bericht ontvangen van aliens, dan vragen ze waarschijnlijk naar wie het hier eigenlijk voor het zeggen heeft. Tja, maar wie ís de leider? De burgemeester van de landingsplek? De president van het land of een speciale gezant voor interplanetaire betrekkingen van de Verenigde Naties?

Politiek op wereldschaal kan ingewikkeld zijn, maar hoe zit het op galactische schaal? Als we er ooit in slagen om contact te leggen met een verre beschaving in de kosmos, ligt er dan een vreedzame samenwerking in het verschiet, of verzanden we in misverstanden en misschien wel oorlog? NEMO Kennislink kijkt met een ethicus en een historicus naar de mogelijk gevolgen van een kosmische ontmoeting.

Een aardse kakofonie

Aardlingen verenigt u! Al onze planetaire beslommeringen lijken slecht wissewasjes als blijkt dat er buiten onze planeet nog meer beschaving is. Laten we samen proberen om met de aliens te communiceren, en mochten ze niet het beste met ons voorhebben, dan is het van levensbelang dat we samenwerken. Is de ontdekking van buitenaards leven de ultieme ‘verenigende’ kracht op aarde?

Als Hollywood een goede voorspeller is, dan belooft dat niet veel goeds. In veel blockbusters (Contact, Independence Day, Arrival) zijn het toch vooral landen die op hun eigen houtje opereren en met de aliens proberen te communiceren of ze proberen weg te jagen. Ook sommige wetenschappers denken dat de eensgezindheid op aarde ver te zoeken zal zijn op het moment dat we contact maken.

Amerikaanse wetenschappers Kenneth Wisian en John Traphagan beschrijven in een wetenschappelijk artikel uit 2020 dat landen wel eens verwikkeld kunnen raken in een space race, bijvoorbeeld om als eerste verbinding te maken (dit gebeurt ook in de film Contact). Zo zou een staat een ‘monopolie’ op communicatie kunnen krijgen en dat in zijn eigen voordeel gebruiken. In een wereld die drijft op technologie, is het verkrijgen van nieuwe wetenschappelijke inzichten van essentieel belang. Misschien seinen de aliens wel een kant-en-klaar bouwplan voor een werkende en betaalbare kernfusiereactor door!

“Alleen al het idee dat er zo’n zogenoemde information grab plaatsvindt, is voldoende om de spanningen te doen oplopen op aarde”, stelt Chelsea Haramia, ethicus op het gebied van onder meer astrobiologie aan het Amerikaanse Spring Hill College. Toch zitten er volgens haar een aantal aannames in dit scenario. Zo wordt er uitgegaan van staten die in feite enkel uit eigenbelang handelen. “Maar er zijn andere beweegredenen zoals invloed en prestige, factoren die juist kunnen leiden tot meer samenwerking”, zegt ze. “In het begin van de covidpandemie deelden rijke landen bijvoorbeeld vaccins uit aan andere landen.”

Praktisch gezien is het ook maar de vraag of je een monopolie op communicatie met buitenaards leven kunt krijgen. Dan zou je er op een of andere manier voor moeten zorgen dat de rest niet kan bellen met E.T. Dat is niet wat Haramia verwacht. Op dit moment luisteren we naar de gehele hemel met grote en beweegbare schotels die niet iedereen heeft, maar berichten sturen naar een specifieke plek in de ruimte kan ook met kleinere antennes. “Het kan dat we massaal beginnen te communiceren – als een ware kakofonie.”

Is het beter om met één stem te spreken? In 2010 gingen er geruchten dat de Verenigde Naties een heuse ambassadeur voor buitenaardse contacten had aangesteld, maar het bleken geruchten. In de kwestie interplanetaire betrekkingen lijkt het toch vooral ‘ieder voor zich’. Sommige mensen zijn daar overigens een voorstander van. Douglas Vakoch is president van de METI International, een organisatie die als doel heeft boodschappen te sturen naar de dichtstbijzijnde sterren en benadrukt dát we nu eenmaal verschillend zijn en met verschillende stemmen moeten spreken.

Grote kans dat er ook een deel van de bevolking op aarde is die niet geïnteresseerd is in misschien wel bemoeizuchtige of gevaarlijke aliens. Haramia kan zich het goed voorstellen. “Zeker het deel van de mensen dat ervaring heeft met onderdrukking. Als je jouw bestaan kenbaar maakt, kan dat leiden tot een dreiging van buitenaf en zelfs geweld. Die angst en zorgen moeten we serieus nemen”, zegt ze. “Ik kan me overigens ook voorstellen dat mensen onterecht angst hebben, omdat ze een verstoord beeld hebben van E.T. door films en boeken.”

Botsende beschavingen

Laten we aannemen dat het, net als in het geschetste toekomstscenario hierboven, lukt: ergens in de nabije (of niet zo nabije) toekomst hebben we beet en vinden we intelligente aliens die bovendien wíllen communiceren. Wat dan? We kunnen uitgaan van de beste bedoelingen van de buitenaardse wezens: ze helpen ons aan nieuwe inzichten en technologieën die leiden tot een ongekende bloeiperiode op onze planeet. Maar voor hetzelfde geld halen we met de aliens een gevaarlijk Trojaans paard binnen en bezegelen we het einde van onze eigen soort. Kosmisch gezien zijn we nog onervaren, dus laten we eens kijken naar historische ontmoetingen van verschillende beschavingen op onze eigen planeet.

Dat is waar het meteen een beetje griezelig wordt. Richard Griffiths is economisch historicus van de Universiteit Leiden en doet zijn best om te bedenken welke historische ontmoetingen vreedzaam verliepen en goed afliepen voor beide partijen. Confrontaties bedenken die uitmondden in geweld, onderdrukking of oorlog zijn veel makkelijker te vinden. Al tijdens de eerste overzeese reizen van Spanje naar Amerika werd er gehandeld, maar ook gemoord. En de Europese kolonisatie van grote delen van de wereld staat bol van oorlog en de gewelddadige onderwerping van de oorspronkelijke volkeren. “Als vredige ‘tegenhanger’ van die reizen worden expedities van de Chinese admiraal Zheng He in de vijftiende eeuw genoemd, die voornamelijk bedoeld waren om met andere landen te handelen en diplomatieke relaties aan te gaan”, zegt Griffiths. “Maar deze schepen waren afgeladen met militairen. Die bestreden onderweg piraten, zetten de koning van Sri Lanka af, en losten op Sumatra een opvolgingsconflict op door een van de hoofdrolspelers te executeren.”