Pijn is vervelend. Maar ook moeilijk in woorden uit te drukken. Daarom is het vaak lastig in te schatten hoeveel pijn iemand anders heeft. Voelt pijn eigenlijk voor iedereen hetzelfde? En welke dieren voelen er pijn? NEMO Kennislink beantwoordt vijf vragen over pijn.
Tijdens het avondeten bijt je op je tong. Je glijdt uit op straat en haalt je knieën open. Of je hebt spierpijn na een potje voetballen. Pijn is onderdeel van ons leven, of we het nou willen of niet. Maar waarom hebben we eigenlijk pijn? NEMO Kennislink dook in vijf vragen om pijn beter te begrijpen.
Wat is pijn?
Pijn is een onplezierig gevoel in je lichaam. Het waarschuwt je voor mogelijke weefselschade, zoals een snijwond, een gebroken arm of een blindedarmontsteking. Door je hele lichaam zitten speciale cellen die pijnsignalen doorgeven aan je hersenen. In de hersenen zorgt een combinatie van deze signalen samen met je emoties en omgeving of én hoeveel pijn je ervaart. “Pijn is een bewuste ervaring”, legt Monique Steegers, hoogleraar pijngeneeskunde en palliatieve geneeskunde bij het Amsterdam UMC, uit. “Wanneer je tijdens een operatie onder narcose bent, geven zenuwen bij weefselschade nog steeds een signaal door aan de hersenen. Dat noemen we ook wel nociceptie. Toch voel je tijdens een operatie geen pijn. Alleen wanneer de hersenen de situatie als gevaarlijk beoordelen, zullen we zulke signalen als pijnlijk ervaren.”
Dankzij pijn zal je meer rust nemen, waardoor je lichaam de kans krijgt om te herstellen. Na een aantal dagen of weken verdwijnt de pijn vaak vanzelf. Dit is helaas niet altijd het geval. Wanneer pijn langer dan drie maanden aanhoudt is de schade in het lichaam vaak niet meer aanwezig. De pijn is dan chronisch. Omdat er bij chronische pijn vaak geen duidelijke oorzaak meer aanwezig is, is het meestal moeilijk te behandelen. In Nederland heeft één op de vijf volwassenen chronische pijn.
Hoe werken pijnstillers?
Pijnstillers stoppen of verminderen pijnsignalen naar de hersenen. Zware pijnstillers (opïoiden) zoals morfine werken in de hersenen. Hier blokkeren ze receptoren van het centrale zenuwstelsel, waardoor het signaal niet wordt doorgegeven.
Pijnstillers gaan in je lichaam niet gericht naar de pijn toe. Ze verspreiden zich door je hele lichaam, waardoor er ook een deel van de pijnstillers terechtkomt op de plek van de pijn. Hoe snel een pijnstiller werkt is afhankelijk van de manier van toediening. Zo moet een tablet paracetamol via de mond, maag en darmen voordat het in het bloed terechtkomt en zo de juiste plek in het lichaam kan bereiken. Een infuus of injectie direct in de bloedbaan werkt een stuk sneller.
Is iedereen even gevoelig voor pijn?
Hoeveel pijn iemand ervaart verschilt van persoon tot persoon, en is afhankelijk van het moment. Wel lijken vrouwen gemiddeld gevoeliger te zijn voor pijn dan mannen. “Als je vrouwen blootstelt aan een pijnlijke prikkel, zoals een hoge of lage temperatuur, dan zullen zij gemiddeld eerder aangeven dat het pijn doet”, vertelt Steegers. Hormonen spelen hier volgens haar waarschijnlijk een grote rol. Zo zorgt de toediening van testosteron ervoor dat de pijndrempel van vrouwen omhoog gaat en ze dus minder snel pijn voelen. ““Op het moment dat je relatief veel oestrogenen in je bloed hebt, ben je bovendien gevoeliger voor pijn. Bij vrouwen daalt de hoeveelheid oestrogenen rondom de menstruatie, waardoor ze dan – van nature – minder gevoelig zijn voor pijn.”
Er zijn ook mensen met zeer zeldzame aandoeningen die helemaal geen pijn voelen. Dat klinkt misschien fijn, maar is erg gevaarlijk. Zo zullen zij niet voelen dat ze door glas lopen, hun hand in een brandende kaars stoppen of een tumor in hun lichaam hebben. Een bekend voorbeeld is de Amerikaanse Gabby Gingras. “Zij was op driejarige leeftijd grotendeels blind, omdat ze regelmatig met haar vinger in haar eigen ogen stak. Ook kauwde zij tot bloedens toe op haar vingers en tong, omdat ze niet doorhad dat ze zichzelf beschadigde”, aldus Steegers. Mensen met deze zeldzame aandoeningen leven vaak minder lang dan gemiddeld, doordat ze schade aan hun lichaam pas laat opmerken.
Kun je jezelf aanleren om minder pijn te hebben?
Er zijn volgens Steegers een aantal dingen die je kunt doen om minder pijn te ervaren. Bewegen is een van de belangrijkste dingen die je kunt doen, mits duidelijk is dat je lichaam daardoor geen extra schade oploopt. Ook is het een goed idee om bij pijn naar muziek te luisteren. “Vooral luisteren naar je favoriete muziek helpt om je pijngrens te verhogen.” Jezelf constant aan dezelfde pijnprikkel blootstellen kan juist een averechts effect hebben. “Als je meerdere keren op je knie valt, kan het lichaam daar steeds heviger op gaan reageren. Na verloop van tijd kan dit langdurige pijn veroorzaken, die niet meer weggaat.”
Voelen dieren ook pijn?
Het zal niemand verbazen dat andere zoogdieren – zoals je hond, kat of konijn – pijn kunnen voelen. Ze trekken zich terug, likken hun wonden en je kunt het vaak aan hun gezicht aflezen. Over andere dieren, zoals vissen en insecten, bestaat nog veel discussie. Zo werd lange tijd gedacht dat vissen geen pijn voelen, omdat ze hersendelen missen die in zoogdieren verantwoordelijk zijn voor pijnverwerking. De reactie van vissen zou vooral een reflex zijn om schade aan het lichaam te vermijden, zonder dat vissen zouden lijden. Toch verschijnt er steeds meer onderzoek dat het tegendeel bewijst. Zo heeft onderzoek in 2019 aangetoond dat vissen zich door pijnlijke prikkels anders gaan gedragen: ze bewegen minder, stellen zich verdedigend op en halen sneller adem. Wanneer vissen pijnstillers kregen veranderde hun gedrag niet bij pijnlijke prikkels. Er zijn ook aanwijzingen dat insecten pijn voelen en dat zij pijnvermijdend gedrag vertonen, toch gaat het hierbij hoogstwaarschijnlijk om een heel ander soort pijn. Omdat zij geen hersenen hebben, kunnen ze de pijn waarschijnlijk niet bewust ervaren.
