3 redenen die de rechtswetenschap zo interessant maken

1. Rechtswetenschap is enorm divers

De naam zegt het al. Rechtswetenschappers doen wetenschappelijk onderzoek naar het recht. En recht is overal. Denk bijvoorbeeld aan de coronaregels of aan de wetten die gaan over de garantie op je nieuwe fiets. Of aan de Grondwet, waarin grondrechten zijn opgenomen als privacy en vrijheid van meningsuiting. Rechtsregels beperken zich natuurlijk niet tot Nederland. Zo is er ook recht dat gaat over de Europese Unie (Europees recht) of over de Verenigde Naties (internationaal recht). En landen maken ook onderling vaak afspraken, bijvoorbeeld over migratie, handel of de bestrijding van terrorisme.

Over al die regels kunnen bovendien conflicten ontstaan. De rechters die daarover oordelen, interpreteren en ontwikkelen daarmee het recht. Recht is dus enorm divers. Het kent vele bronnen en reikt tot in de verste uithoeken van de maatschappij. Dat geldt ook voor de rechtswetenschap.

Naar al dat recht kan je namelijk onderzoek doen. Dat onderzoek heeft vaak tot doel het recht diepgaand te analyseren. Denk bijvoorbeeld aan de hierboven genoemde coronaregels. Die beperken ons in onze vrijheid. Die vrijheid wordt weer beschermd door de rechten uit de Grondwet en mensenrechtenverdragen. Maar hoe verhouden al die verschillende regels zich eigenlijk tot elkaar? En als rechters met dat probleem geconfronteerd worden, hoe gaan zij daar dan mee om?

Rechtswetenschappers doen ook uitspraken over hoe het recht zou moeten zijn. Welke veranderingen in ons rechtssysteem zijn bijvoorbeeld nodig om bij te dragen aan een groene, duurzame toekomst? Dat vraagt de nodige creativiteit en maakt het werk als rechtswetenschapper zo uitdagend.

Klimaatverandering leidt ook tot belangrijke vragen voor de rechtswetenschap.

Ook voor wat betreft de onderzoeksmethoden die gebruikt worden is de rechtswetenschap divers. Hou je van lezen, dan zit je als rechtswetenschapper goed. Grondige, systematische studie naar wetten en rechterlijke uitspraken speelt een belangrijke rol. Maar rechtswetenschap is meer dan dat. Zo doen rechtswetenschappers vaak onderzoek naar buitenlandse rechtssystemen. Hoe is bijvoorbeeld het strafproces in de Verenigde Staten georganiseerd? En kunnen wij daar wat van leren? Rechtswetenschappers verrijken hun werk bovendien met inzichten uit andere disciplines. Denk aan de filosofie, geschiedenis, economie of zelfs wiskunde. Hoe zorgen we er bijvoorbeeld voor dat regels die gaan over de concurrentie tussen bedrijven aansluiten bij de economische werkelijkheid? En wat leert de wiskunde ons over hoe je referenda juridisch het beste vormgeeft?

Bovendien wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar hoe het recht werkt in de praktijk. Vinden mensen die voor de rechter staan dat de rechter hen rechtvaardig behandelt? Voor beantwoording van deze law in action-vragen gebruiken rechtswetenschappers verschillende methoden, denk aan interviews en experimenten. Dat draagt allemaal bij aan de enorme breedte van de rechtswetenschap.

Niet alleen rechtenstudenten, maar ook rechtswetenschappers verrichten bergen leeswerk. Dat is niet voor iedereen weggelegd.

2. Rechtswetenschap is vaak heel actueel

Recht is continu in ontwikkeling. Iedere dag doen rechters nieuwe uitspraken en worden nieuwe wetten gemaakt. De rechtswetenschap speelt bovendien een belangrijke rol bij grote maatschappelijke ontwikkelingen. Al snel komt de vraag op: hoe gaat het recht daar mee om?

Een onderwerp waar ik zelf onderzoek naar heb gedaan – digitalisering en het recht – illustreert dat goed. Intelligente computersystemen (Artificial Intelligence) nemen steeds meer beslissingen. Denk aan Netflix dat nieuwe series aanraadt, maar ook aan prijsdifferentiatie op het internet waardoor jij een ander bedrag betaalt voor vliegtickets dan je buurman. Uit rechtswetenschappelijk onderzoek blijkt dat die nieuwe technologieën een enorme impact hebben op onze mensenrechten.

Facebook kan met behulp van die technologie allemaal persoonlijke informatie achterhalen over personen, denk aan seksuele voorkeur of verslavingsproblematiek. Dat raakt aan ons recht op privacy. Het gebruik van nieuwe technologie pakt soms ook onrechtvaardig uit. Zo zijn gevallen bekend van sollicitatieprocedures waarin algoritmes systematisch mannelijke sollicitanten de voorkeur gaven. Dat heeft grote impact op het recht op non-discriminatie.

De vervolgvraag is dan welke updates in ons recht nodig zijn om onze mensenrechten ook in een digitale wereld te beschermen. Daar wordt op dit moment veel wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. In een ander blogbericht ga ik daar nog uitgebreider op in. Voor nu laat dit voorbeeld vooral zien dat rechtswetenschappelijk onderzoek heel actueel is.

3. Rechtswetenschap is maatschappelijk relevant

Onderzoek naar het recht heeft bovendien grote maatschappelijke waarde. Juristen gebruiken het werk van rechtswetenschappers regelmatig in de praktijk. Commentaren van rechtswetenschappers op rechterlijke uitspraken dragen er aan bij dat rechters een andere koers inslaan bij het oplossen van bepaalde zaken of leveren inspiratie op voor advocaten. Rechtswetenschappelijk werk leidt soms ook tot nieuwe wetgeving of ander beleid.

Op dit moment doe ik bijvoorbeeld promotieonderzoek naar de rol van de rechter in politiek gevoelige kwesties. Denk aan de Urgenda-zaak over klimaatverandering, waarin de rechter besliste dat de overheid meer moet doen om CO2-uitstoot te verminderen. In dat onderzoek probeer ik handvatten te ontwerpen die de rechter ondersteunen bij het nemen van beslissingen in dat soort zaken. En het onderzoek naar technologie en recht mocht ik presenteren aan een grote groep beleidsmakers en kwam terug in voorstellen van het kabinet op het terrein van Artificial Intelligence. Het werk van rechtswetenschappers kan dus een directe bijdrage leveren aan onze maatschappij.

De wondere wereld van de rechtswetenschap

Denk je aan wetenschap, dan denk je na het lezen van dit blog hopelijk ook een beetje aan rechtswetenschap. En daarmee aan een diverse, actuele en relevante wetenschappelijke discipline. In de blogberichten die nog komen, neem ik jullie verder mee in de wondere wereld van de rechtswetenschap.