1 op de 3 jongeren heeft prestatiedruk

Ruim 1 op de 3 jongeren ervaart prestatiedruk. Een gevoel dat je moet voldoen aan verwachtingen en eisen. Wat zijn de effecten van prestatiedruk en stress op de mentale gezondheid van jongeren? En is prestatiedruk nieuw of van alle tijden?

26 juni 2023

Ken je dat gevoel: de angst om te falen, om iemand teleur te stellen omdat je niet aan de verwachtingen kan voldoen, het gevoel van stress omdat je steeds meer en beter moet presteren? Je bent niet de enige. In Nederland ervaart ruim 1 op de 3 jongeren prestatiedruk (YoungXperts, 2023). Als je specifiek naar studenten op het HBO en de Universiteit kijkt, dan geeft zelfs de helft aan dat zij klachten ervaren van prestatiedruk (Trimbos, 2023).

Hoewel mensen soms denken dat prestatiedruk nieuw is of iets typisch van generatie Z, klopt dit niet helemaal. Prestatiedruk is namelijk niet nieuw, ook bij vorige generaties jongeren zien we dat zij te maken hadden met hoge verwachtingen en stress om te presteren. Maar we zien wel dat prestatiedruk steeds meer toeneemt. Sinds 2001 ervaren jongeren meer prestatiedruk. Het is zelfs verdrievoudigd de afgelopen 20 jaar. Best veel dus!

Meerdere studies en rapporten laten zien dat meiden meer prestatiedruk ervaren dan jongens (Trimbos, 2022). Waarom dit is, is nog niet zo goed bekend. Ook bij andere onderwerpen zoals stemming zien we dat meiden er vaker last van hebben (en dit wellicht ook eerder aangeven in onderzoeken) dan jongens. Toch is het belangrijk om aandacht te hebben voor alle jongeren. Want ook al zien we dat het gemiddeld minder vaak voorkomt bij jongens dan bij meiden, toch hebben ook jongens last van prestatiedruk. Prestatiedruk komt op alle soorten onderwijsrichtingen voor. Het zijn niet alleen de studenten op de universiteit die druk ervaren. Ook op het HBO, MBO en op de middelbare school ervaren jongeren prestatiedruk (YoungXperts, 2023). Tot slot blijkt uit onderzoek dat prestatiedruk door verschillende dingen kan worden veroorzaakt. Denk aan druk vanuit ouders of docenten, onzekerheid over je toekomst, zorgen om studieschulden, een laag zelfbeeld of de drang om je steeds met anderen te vergelijken.

Prestatiedruk beïnvloed je niet alleen mentaal, maar ook fysiek en sociaal

Iedereen ervaart weleens stress. Soms heb je te maken met lichte vormen van stress. Bijvoorbeeld wanneer je vlak voor je rijexamen wat zenuwen ervaart (niet te verwarren met faalangst, wat veel heftiger is en er soms voor zorgt dat je een activiteit niet kan uitvoeren). Een klein beetje stress is niet altijd slecht. Stress wordt een probleem zodra het veel is en lang duurt.

Als je voor lange tijd stress ervaart voor school of studie, dan heeft dit waarschijnlijk een slechte invloed op hoe je je voelt. Prestatiedruk is daarom niet goed voor de gezondheid van jongeren. Het zorgt ervoor dat jongeren emotionele problemen ervaren, zoals piekeren of depressieve gevoelens. Maar het zorgt er bijvoorbeeld ook voor dat je minder goed concentreert en dat je slaap verstoord wordt. Een van de jongeren die meedeed met een onderzoek van YoungXperts (een initiatief van de Erasmus Universiteit waar ik bij betrokken ben) gaf aan dat de negatieve gevolgen van prestatiedruk verdergaan dan alleen mentale gezondheid: “Prestatiedruk beïnvloed je niet alleen mentaal, maar ook fysiek en sociaal”.

Uit hersenonderzoek blijkt dat langdurige stress effect kan hebben op je brein. Wanneer je opgroeit als jongere, zijn jouw hersenen nog volop in ontwikkeling. Deze ontwikkeling gaat bij de een sneller dan bij de ander.

Als we groepen jongeren met elkaar vergelijken dan zien we dat bij jongeren die meer te maken hebben met stress de ontwikkeling van de hersenen sneller gaat dan bij jongeren die veel minder stress ervaren. Wat houdt dit in? Een snelle hersenontwikkeling betekent dat iemand sneller door een periode gaat van het aansterken of afzwakken van verbindingen tussen hersengebieden. Het proces van verbindingen aanleggen tussen hersengebieden is belangrijk omdat het ervoor zorgt dat het brein beter werkt. Een snellere hersengroei is dus niet per se goed voor jongeren.

 Take action: op zoek naar oplossingen

Hoe moeten we nu verder? Er is gelukkig steeds meer aandacht voor de mentale gezondheid van jongeren. Wat er helaas soms nog mist is de stem van jongeren. Wat vinden zij zelf van prestatiedruk en wat zijn de oplossingen volgens hen? Onlangs deed YoungXperts hier onderzoek naar. Wat blijkt? Jongeren hebben behoefte aan veranderingen in het taalgebruik van docenten. Woorden doen ertoe. Docenten kunnen juist steun en kracht geven wanneer ze jongeren op een positieve manier benaderen en de problemen rondom prestatiedruk erkennen.

Ook gaven jongeren aan dat ze behoefte hebben aan meer informatie op school, bijvoorbeeld in de vorm van lessen, over prestatiedruk en omgaan met stress. Op dit moment gebeurt dit nog te weinig, vinden zij. Een andere oplossing waar jongeren mee kwamen is het creëren van positieve en herkenbare rolmodellen.

Het oplossen van prestatiedruk is dus niet simpel, maar dat betekent niet dat we niets moeten doen. Docenten, jongeren, wetenschappers, ouders en mensen uit de politiek kunnen allemaal samenwerken om de druk zoveel mogelijk te verlagen. Een probleem met meerdere oorzaken heeft vaak ook meerdere vormen van oplossingen nodig. De stem van jongeren en hun ervaringen met prestatiedruk moeten centraal staan in hoe wij met z’n allen bezig zijn om de toekomst van jongeren iets beter te maken.

Meer weten over prestatiedruk? Lees dan het manifest ‘jongerenperspectief op prestatiedruk’ van Kayla en haar collega’s van de Erasmus Universiteit Rotterdam Universiteit van Nederland. Zij overhandigde samen met jongeren het manifest aan minister Dijkgraaf van onderwijs, cultuur en wetenschap

Of kijk de webinar terug via: