Van verwarring naar voordeel: 100 jaar wetenschap over meertaligheid

Het is nu bijna niet voorstelbaar, maar vroeger dachten wetenschappers dat meertaligheid kon leiden tot een geestelijke achterstand en verwarring. Onderzoekers hadden het over een lager verbaal IQ, emotionele problemen, zelfs schizofrenie. Inmiddels blijkt uit vele wetenschappelijke studies dat dit niet klopt. Kinderen en volwassenen kunnen prima meerdere talen leren, en dat brengt zelfs voordelen met zich mee. Ik neem je mee in de laatste wetenschappelijke ontwikkelingen.

Het belang van veel en rijke taal (in je moedertaal)

Hoe goed een meertalig kind alle talen leert spreken heeft dus alles te maken met taalinput. Verwacht geen wonderen als een kind een taal maar weinig hoort of er weinig in praat: dan leren ze die taal waarschijnlijk niet vloeiend spreken. Het belang van taalinput stuurt ook meteen een hardnekkige mythe de wereld uit. Ouders moeten thuis vooral de taal spreken waar ze zich het best in kunnen uitdrukken, zodat hun kind die taal optimaal leert. Je hoort het gelukkig steeds vaker terugkomen op scholen en kinderopvang: spreek de taal van je hart! Volgens de Linguistic Interdependence Hypothesis van Cummins is er nog een voordeel aan de moedertaal van je ouders goed leren: goed je moedertaal spreken kan je helpen om daarna ook makkelijker het Nederlands te leren.

Gegeven het belang van taalinput is het ook makkelijk te verklaren waarom meertalige kinderen soms per taal een lagere woordenschat hebben: ze horen die taal simpelweg minder uur per week en soms in een minder rijke of diverse context. Zo leren ze soms in een taal vooral woorden die met school of juist met thuis te maken hebben. Dit is niet voor alle meertalige mensen zo en hangt af van hoe en wanneer ze de talen geleerd hebben. Soms kan het voor meertalige sprekers langer duren om op het juiste woord te komen, waarschijnlijk omdat er meerdere kandidaten in je hoofd zijn, namelijk in verschillende talen. Het kost inspanning om steeds de juiste taal te selecteren en de andere taal te onderdrukken.

Voordelen van meertaligheid

Die inspanning lijkt misschien ook voordelen te hebben. Dit staat bekend als de bilingual advantage hypothesis. Omdat je als meertalig persoon in je hoofd twee of meerdere talen hebt, moet je constant kiezen tussen die verschillende talen. Mogelijk traint dit je executieve functies: je kunnen focussen op relevante informatie en irrelevante informatie kunnen onderdrukken. Executieve functies zijn heel belangrijk om goed te presteren, bijvoorbeeld op school. Er is onderzoek dat suggereert dat meertalige mensen betere executieve functies hebben, maar dit voordeel wordt niet altijd gevonden. Als meertaligheid inderdaad werkt als breintraining, verklaart dit misschien waarom meertaligheid soms beschermend werkt tegen dementie. Ook hier laat niet elk onderzoek dit voordeel zien. Het laatste woord over de mogelijke cognitieve voordelen is dus nog niet gezegd!

Er wordt ook steeds meer bekend over andere mogelijke voordelen, zoals meer bewustzijn over hoe talen werken (metalinguistic awareness), bewustzijn over hoe je je taalgebruik kan afstemmen op de spreker (sociolinguistic awareness) en het besef dat iedereen dingen ziet vanuit zijn eigen perspectief (theory of mind). Het lijkt erop dat je misschien rationelere beslissingen maakt in je tweede taal en dat je je sociaal-emotioneel beter ontwikkelt als je meerdere talen goed spreekt. Andere voordelen zijn mogelijk: met meer mensen kunnen communiceren, meer over verschillende culturen te weten komen, creativiteit, openheid, baankansen.

Moet je om deze voordelen te ervaren vroeg beginnen? Waar veel onderzoek naar gedaan wordt is de critical period hypothesis: het idee dat je als jong kind heel goed talen kan leren, maar na een bepaalde leeftijd niet meer. Het is nog niet duidelijk of zo’n periode echt bestaat. Sommige dingen zijn misschien makkelijker te leren zijn als je jonger bent, maar als volwassene kun je ook nog prima een extra taal leren. Eerder is ook niet altijd beter: vroeg beginnen met tweedetaalonderwijs zorgt bijvoorbeeld niet per se voor een voorsprong.

Een ander persoon in een andere taal?

Als je een andere taal leert, leer je dan ook nieuwe dingen over de wereld? Een heel interessant onderwerp is linguistic relativity: het idee dat je de wereld net iets anders ziet of ervaart in verschillende talen. Daar is de afgelopen eeuw ook veel onderzoek naar gedaan. Taal is zeker niet volledig bepalend voor hoe je de wereld ziet, maar er is wel bewijs dat bepaalde dingen je misschien meer of minder opvallen afhankelijk van welke taal je spreekt.