Hoe en waarom Malcolm X nog steeds belangrijk is voor Nederlandse moslims

Voor de uitbraak van het coronavirus was ik op 21 februari bij een grote bijeenkomst ter herinnering aan Malcolm X in Rotterdam, georganiseerd door NIDA. Februari staat voor vele zwarte Amerikanen in het teken van zwarte geschiedenis, of zoals het heet: Black History Month. Figuren zoals Malcolm X spelen daar vaak een belangrijke rol in, voor de grote invloed die zij in hun leven én daarna nog hebben. Zo’n maand waar de focus lig op zwarte geschiedenis, is ook relevant voor zwarte Nederlanders.

Net als veel afro-Amerikanen hebben zwarte Nederlanders dagelijks te maken met racisme in verschillende vormen. Daarbij zijn onderwerpen zoals slavernij, net zoals in de Verenigde Staten, nog steeds kwesties die impact hebben op onze samenleving en hoe we als mensen met verschillende huidskleuren met elkaar omgaan.

Maar waarom organiseert NIDA, een beweging die geïnspireerd is door de islam, een evenement ter ere van een burgerrechtenactivist die vooral prominent aanwezig was in het Amerika van de jaren vijftig?

Malcolm de moslim

Er zijn een aantal aspecten die de aantrekkingskracht van Malcolm X op jonge moslims buiten (maar ook juist in) de Verenigde Staten verklaren. Dat zijn volgens mij deze twee zaken: (1) Malcolm X is bekeerd tot de islam op een bepaald punt in zijn leven en dat heeft een grote invloed gehad op zijn ideeën, imago en nalatenschap. (2) Hij verkondigde een nieuw (maar ook zeker controversieel!) geluid, dat niet alleen binnen de eigen context resoneerde, maar later ook de inspiratiebron vormde voor talloze ideeën, activisten en bewegingen over de hele wereld.

Voor nu richt ik me vooral op het eerste aspect: Malcolm X en zijn bekering tot de islam. Hoewel er veel valt te zeggen over de manier waarop Malcolm zich bekeerde, of over de religieuze stroming en de sektarische vormen die eraan gerelateerd zijn, is het met het oog op jonge Nederlandse moslims vooral belangrijk dat Malcolm postuum nog steeds prominent aanwezig is in allerlei debatten en denken over racisme, emancipatie, en ongelijkheid.

Malcolm als inspiratiebron

Niet alleen was de aanwezigheid van vele jonge moslims bij het NIDA-evenement een teken dat Malcolm X een figuur is die nog steeds erg tot de verbeelding spreekt voor deze groep Nederlanders, de notities die ik gemaakt heb tijdens het evenement laten dat ook mooi zien.

Zo vertelde een van de sprekers dat hij bewonderde hoe Malcolm x van religie een belangrijke motivator maakte voor activisme en de strijd voor rechtvaardigheid, in plaats van (alleen maar) de focus hebben op rituele praktijken. Een andere spreker vergeleek de emotionele impact van de moord op Malcolm X met het overlijden van een familielid. Wat de gemene deler in alle verhalen lijkt te zijn, is hoe Malcolms ideeën en houding bij uitstek geschikt worden geacht om de hedendaagse problemen in Nederland rond racisme en integratie aan te pakken.

In mijn eerste blog Wie is de echte Nederlander schreef ik hier al een beetje over: jonge moslims die niet langer willen ‘vragen’ om de rechten van een volwaardig burger, maar dat opeisen. Hierin kunnen we in ieder geval deels de verklaring vinden voor de populariteit van Malcolm X. Malcolm, die na zijn dood vaak is gereduceerd tot een symbool van haat door critici, is voor velen een inspiratiebron omdat hij stevige vraagtekens zette bij het idee dat slachtoffers van racisme of andere vormen van onderdrukking de betere persoon moesten zijn.

Kortom, een soort van grote middelvinger naar alles en iedereen die helpt om de onderdrukkende status quo in stand te houden. Voor veel jonge moslims, die lang het gevoel hebben gehad dat ze veel moesten slikken, is het dan niet verwonderlijk dat Malcolm X dient als een inspiratiebron en hij een rolmodel is voor een strijd die nog niet gestreden is.