Heleen Sancisi-Weerdenburg

De bestudering van het Perzische Rijk (ca. 539-330 v.C.) is nu een levend en bloeiend vak. En terecht: het Perzische Rijk was het eerste wereldrijk in de geschiedenis. Het strekte zich uit van India tot en met Libië, en van Turkije tot en met Afghanistan. Binnen haar grenzen zijn waarschijnlijk veel verhalen van de Hebreeuwse Bijbel opgeschreven; op haar grondgebied werd het eerste geschiedenisboek ter wereld gecreëerd; en net buiten haar grenzen, in Griekenland, verkondigden Socrates, Plato en Aristoteles hun nog steeds wereldberoemde ideeën. Kortom, het Perzische Rijk is een belangrijke periode in de wereldgeschiedenis geweest. Toch duurde het tot Heleen Sancisi-Weerdenburg voordat het Rijk fatsoenlijk bestudeerd werd. Hoe komt dat?

(On)betrouwbare bronnen

Eeuwenlang berustte kennis van het Perzische Rijk op 1) wat de Hebreeuwse Bijbel over de Perzen zei, en 2) wat de oude Grieken over de Perzen schreven. Zoals ik al zei: beide tradities bestonden ongeveer gelijktijdig met de Perzen, dus het zijn interessante bronnen voor historici. Maar ze zijn ook beperkt. Vaak beschrijven de Bijbel en de Grieken alleen dingen die voor hun publiek interessant waren: grote delen van het rijk (vooral het oosten) komen daarom niet aan bod.

Herodotus, onderdaan van het Perzische Rijk en ‘vader van de geschiedenis’.

Ook zijn de verhalen vaak gekleurd en bevooroordeeld: zowel de Bijbelse als de Griekse bronnen weerspiegelen het perspectief van hun eigen bevolkingsgroep. De Perzische koning Xerxes wordt bijvoorbeeld als een verschrikkelijke tiran afgeschilderd door de Grieken, wat meer te maken heeft met de oorlogen tussen hem en Griekenland dan met zijn echte persoonlijkheid. Hoe de Perzen zelf tegen hun rijk aankeken, of hoe de Egyptenaren, de Feniciërs, of volkeren in Irak en Afghanistan (etc.) tegen het rijk aankeken, komt niet aan bod. En als het wel aan bod komt, dan is het de vraag hoe betrouwbaar dat is.

Stel je eens voor dat toekomstige historici Nederland proberen te begrijpen, maar dat ze alleen maar – ik zeg maar wat – Franse en Russische verhalen over Nederland zouden lezen. Dat zou toch belachelijk zijn? Nou, dat vond Heleen Sancisi-Weerdenburg dus ook. Al vroeg in haar loopbaan begon zij te pleiten voor een nieuwe visie: één die zich afzette tegen de dominante, Griekse bronnen (die waren dominanter dan de Bijbel) en die zich juist zou concentreren op bronnen van het Rijk zelf. Wat zeggen de Perzische inscripties uit Iran? Wat zeggen de Egyptische en Irakese bronnen? En in hoe verre komt dat überhaupt overeen met wat de Grieken te zeggen hebben?

Als de blockbuster 300 (2006) iets goed weergeeft dan is het ’t hoe sommige oude Grieken de Perzen zagen: oosters, exotisch en dictatoriaal.

Overigens wordt het Nederlandse onderzoek naar het Perzische Rijk voortgezet. Er zijn nu twee teams van onderzoekers in Nederland die het Perzische Rijk als onderwerp hebben: één in Amsterdam en één in Leiden, beide onder leiding van uitstekende, vrouwelijke historici. Ik ben er trots op om daar deel vanuit te maken – en hoop ooit goed genoeg te zijn om in hun voetsporen te mogen treden.