Alledaags racisme

Onlangs is het Instagramaccount Veelgehoord begonnen met het verzamelen van dit soort opmerkingen. Binnen korte tijd stroomden de reacties binnen en werden massaal voorbeelden gedeeld op social media. Door degelijke initiatieven worden alledaagse vormen van racisme en uitsluiting aan de kaak gesteld. In deze blog ga ik dieper in op dit onderwerp aan de hand van persoonlijke voorbeelden uit mijn studietijd.

De ‘ander’

Op de middelbare school ervaarde ik voor het eerst hoe het is om in de minderheid te zijn. In tegenstelling tot de basisschool – een afspiegeling van de multiculturele wijk waarin ik opgroeide – was mijn klas (VWO) op de middelbare school overwegend wit en elitair. Zoals op veel andere middelbare scholen in Nederland gold ook op mijn school: hoe hoger het onderwijsniveau, des te lager het aandeel leerlingen met een migratieachtergrond. Ook belanden kinderen van laagopgeleide ouders minder snel op het VWO of Gymnasium.

Dit is geen toeval: al decennialang wijzen onderzoeken uit dat deze groep leerlingen minder kansen krijgt. Dit heeft bijvoorbeeld te maken met onderadvisering: kinderen van laagopgeleide ouders krijgen vaker een lager schooladvies dan op grond van hun CITO-score mogelijk is. Leerlingen met een migratieachtergrond en lagere sociaal- economische status stromen dan ook moeilijker door naar het HBO of de universiteit.

Op de Universiteit van Amsterdam (UvA) – waar ik mijn bacheloropleiding deed — werd ik me steeds meer bewust van hoe belangrijk het is om je thuis te voelen in het onderwijs. Net als op de middelbare school kon ik de niet-witte studenten op één hand tellen. Voor mij heeft thuis voelen echter niet alleen te maken met of je in de minderheid bent of niet. Het gaat bijvoorbeeld ook om het vinden van aansluiting bij andere studenten. Zelf was ik geen fan van het ‘typische’ studentenleven met de wekelijkse borrels.

Om deze reden ging ik op zoek naar mensen die mijn interesses deelden. Daarbij had ik behoefte om te sparren over hoe theorieën uit mijn opleiding toegepast konden worden om maatschappelijke kwesties in de samenleving beter te begrijpen. Ik studeerde culturele antropologie; een opleiding die kort gezegd draait om het onderzoeken waarom mensen doen wat ze doen en denken wat ze denken. Binnen de opleiding staat het onder de loep nemen van de eigen (voor)oordelen centraal. Toch bleek dit niet altijd even vanzelfsprekend zijn.

In een gesprek met studiegenoten kwam de discussie over zwarte piet bijvoorbeeld ter sprake. Mijn studiegenootjes keurden de acties van anti-zwarte pietactivisten fel af en stelden verontwaardigd dat een ‘onschuldig’ kinderfeest ‘verpest’ werd. Nadat ik aangaf dat ik het sinterklaasfeest niet vierde en mezelf dit ook niet zag doen in de toekomst, werd er geschrokken gereageerd. Hoe kon ik dat mijn toekomstige kinderen aandoen? Hoe kon ik hen het plezier aan de traditie ontnemen? Ons gesprek mondde uit in een verhitte discussie over racisme waarin een studiegenoot aangaf dat dit geen probleem is in de Nederlandse samenleving. Zij voegde eraan toe dat zij dit baseerde op de ervaringen van haar zwarte vriend. Hoewel ik deze studiegenootjes als vrienden zag, voelde het op dat moment alsof me de mond werd gesnoerd vanwege mijn positie als de ‘ander’.

Eye-openers

Dit soort ervaringen waren niet nieuw voor mij maar ik leerde deze beter begrijpen tijdens mijn studietijd. Dit kwam voort uit mijn drang om mij meer te verdiepen in onderwerpen zoals racisme. Niet alleen om me beter staande te kunnen houden in discussies maar ook om erachter te komen waarom het zo’n taboe is en hoe dat gekoppeld is aan onze geschiedenis. Daarnaast is racisme complex omdat het samenhangt met andere aspecten van de identiteit zoals gender, klasse en religie. Mijn ervaring als vrouw – met een lichtbruine huidskleur – is bijvoorbeeld anders dan die van mijn neef. Hij werd bijvoorbeeld regelmatig aangezien voor drugsdealer op straat; situaties die ik zelf nooit heb meegemaakt. Ik maakte kennis met het werk van sociale wetenschappers zoals Philomena Essed, een cultureel antropologe die in 1984 het boek ‘Alledaags racisme’ publiceerde.

De term ‘alledaags racisme’ gaat niet over extreme incidenten. Beelden over politiegeweld bijvoorbeeld circuleren de wereld rond en domineren momenteel het debat over racisme. Alledaags racisme is echter vaak subtiel en ogenschijnlijk ongrijpbaar. Het gaat om interacties in het dagelijks leven, zoals de racistische grapjes op de werkplek waar om gelachen wordt. Een belangrijk onderdeel van alledaags racisme is het onderdrukken van een tegenreactie. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer racisme ontkend wordt en degene die het aankaart gelabeled wordt als overgevoelig. Een gevolg hiervan kan zijn dat de persoon die racisme ondergaat de situatie links laat liggen uit angst om gezien te worden als iemand die in een slachtofferrol kruipt.

In deze periode raakte ik gemotiveerd om bij te dragen aan het creëren van een thuis voor alle UvA-studenten als bestuurslid van Amsterdam United (AU), destijds een nieuw studentenplatform op de universiteit. Vanuit AU organiseerden we verschillende activiteiten, zoals bewustwordingscampagnes, debatten, filmavonden en bijeenkomsten. AU gaat hierbij op zoek naar hetgeen wat studenten verbindt, zonder datgene wat hen divers maakt uit het oog te verliezen. Naast gezelligheid en solidariteit bood AU mij een netwerk waar ik veel steun uit haalde. Ongemakkelijke gesprekken met betrekking tot uitsluiting op de universiteit werden niet vermeden maar juist als een kans gezien om de eigen comfortzone op te rekken en te groeien als student en persoon in het algemeen.

Vandaag de dag pluk ik als PhD-student nog steeds de vruchten van de lessen die ik heb geleerd bij AU. Zo gaf het mij de tools om uitsluitingspraktijken beter te identificeren en hier mee te leren omgaan. Mede dankzij het uitwisselen van ervaringen en het luisteren naar anderen raakte ik me ook meer bewust van mijn eigen privileges en blinde vlekken. Dit laatste komt treffend tot uitdrukking in een citaat dat een goede vriendin en de voormalig voorzitter van AU, Khadija al Mourabit, laatst postte op social media: ‘’Privilege is when you think something is not a problem because it’s not a problem to you personally.’’ (David Gaider). Bewustwording van de eigen privileges is een eerste stap. Hoewel er nog genoeg te leren valt, gaven mijn ervaringen bij AU mij dieper inzicht in manieren waarop structurele verandering bewerkstelligd kan worden.

Bewustzijn

Heb jij je weleens afgevraagd wat het betekent om je thuis te voelen op school? Zie je dit als vanzelfsprekend? Of juist niet? Durf geconfronteerd te worden met andere gedachten en inzichten en stap uit je comfortzone. Hier zijn een aantal bronnen/resources die kunnen helpen om meer inzicht te krijgen in racisme, uitsluiting en empowerment:

Documentaire Ik, alleen in de klas ‘’Twaalf jongeren komen bij elkaar op een landgoed in Frankrijk: de drie kinderen van regisseur Karin Junger en hun vrienden. De elf gekleurde jongeren delen een gevoel van uitsluiting.’’

Black Archives ‘’Een uniek historisch archief waar men terecht kan voor inspirerende gesprekken, inhoudelijke activiteiten en boeken vanuit zwarte en andere perspectieven die elders vaak onderbelicht zijn.’’

Untold Empowerment ‘’Untold vindt het van belang om jongeren, en Afro Nederlandse jongeren in het bijzonder, bewust te maken van hun collectieve identiteit, historie en toekomstperspectief’’ middels dans, muziek en theater.