Waarom we vegetariërs irritant vinden

Op de flap van het proefschrift staat een houten tafel waar vijf volwassenen omheen zitten, gezien van bovenaf. Er wordt een bord met plakjes worst en komkommer doorgegeven en iemand schenkt een ander een biertje in.

Als iemand aan tafel weigert bier te drinken, kan hij of zij rekenen op onbegrip van de rest van het tafelgezelschap. Tenminste, als de persoon weigert vanuit ethische redenen, bijvoorbeeld omdat drank slecht voor je is. Die persoon wijst ons indirect op ons eigen ‘slechte’ gedrag. Iemand die geen bier drinkt omdat hij de smaak vies vindt, krijgt die negatieve reacties niet. Dat is kort gezegd wat sociaal psycholoog Florien Cramwinckel van de Universiteit Utrecht ontdekte. Ze promoveert deze week op onderzoek naar hoe mensen reageren op moreel gedrag van anderen.

Morele weigeraars

Cramwinckel onderzocht moraliteit in situaties die in het echt voor kunnen komen. Nadat proefpersonen plakjes worst aten of bier dronken werden ze geconfronteerd met iemand anders die dat niet deed. Die persoon deed dat of vanwege morele redenen, bijvoorbeeld omdat hij de bio-industrie onethisch vindt of alcohol onverantwoord, of vanwege niet-morele redenen, bijvoorbeeld omdat die persoon de smaak van bier of vlees smerig vindt.

De morele weigeraars werden negatiever beoordeeld dan de niet-morele weigeraars. “Wat ik heb ontdekt is dat het niet zozeer om het geweigerde gedrag zelf gaat, maar om de motivatie erachter die negatieve reacties oproept bij anderen”, zegt Cramwinckel.

Haar bevinding sluit aan bij recent literatuuronderzoek dat laat zien dat mensen een negatief oordeel hebben over activisten die streven naar gelijkheid, personen die doneren aan goede doelen of over anderen die weigeren een racistische taak uit te voeren.

Bedreiging

Het is frappant: we vinden moraliteit en sociaal gedrag allemaal belangrijk. Waarom dan toch die irritaties bij het ‘goede’ gedrag van anderen? “We houden niet van morele weigeraars omdat we ons door hen bedreigd voelen”, legt Cramwinckel uit.” “Als je vraagt aan mensen wat ze belangrijk vinden in het leven, antwoorden ze vaak ‘een goed mens zijn’ en om zo gezien te worden door anderen. Alhoewel morele weigeraars vaak helemaal geen oordeel hebben over het ‘foute gedrag’ van anderen, zijn mensen toch bang om immoreel over te komen in de ogen van iemand anders”, aldus Cramwinckel, die overigens zelf ook alcohol drinkt en vlees eet.

Het label ‘moreel’ of ‘immoreel’ heeft een sterke invloed op het zelfbeeld van mensen en hun gedrag. Wie vlees eet en daarna in aanraking komt met een ethische vegetariër wordt geraakt in het zelfbeeld. Maar, als de deelnemers niet eerst zelf het ‘foute’ doen, dan hebben ze juist meer waardering voor de morele vegetariër of de geheelonthouder.

Handen wassen

De promovenda vond manieren om dat negatieve gedrag – wat overigens op de ander maar ook op zichzelf gericht kan zijn – bij confrontatie met een morele weigeraar te verminderen. Het was al bekend uit andere studies dat je lichaam wassen een intrigerende manier is om je eigen bedreigde moraliteit te beschermen. Hoe reiner je bent, hoe moreler je jezelf voelt. En als de reinheid verandert, bijvoorbeeld door je handen te wassen, dan verandert moraliteit mee volgens de theorie.

“Uit mijn experimenten blijkt dat mensen die hun handen wasten niet zo negatief reageerden op morele weigeraars of henzelf. Met handen wassen verwijderen ze niet alleen de geur en het vet, maar ook de psychologische ervaring van het eten van de worst”, aldus Cramwinckel. Het foute gedrag wordt als het ware weggewassen.